Ел Шоңы. Шаңқай түс. II кітап

– Шон Телкозинович, ол болмайтын шаруа. Онда бас?а болыстар да ?алада т?рып, сен айт?андай жаса?ысы келедi.

Карбышевты? мына с?зiнде шынды? жат?анын бiлдi. Осы ма?айда?ы болыстарды? б?рi де ?алада отыру?а ??мар едi. Содан кейiн ?арсы с?з айт?ан жо?. Текс?ра?аны:

– Сонда менi? мекен жайым ?ай жер болады?

– Анау ?абай отыр?ан К?бетей ауылына барып отырсайшы. Сол ара ?ала?а да жа?ын.

Ерте?гi к?нi мына ояз айт?ан ауыл?а барып отырса ?кесi де, бас?а туыс?андары да ?здерiнi? ?аза?шылы?ына салып ренжитiнiн бiлдi. Сонан кейiн Шо?:

– Онда мен ту?ан жерiм ?араа?ашта барып отырайын.

Б??ан ?арсы ояз еште?е айт?ан жо?. Б?л келiсiмнi? белгiсi едi. Кешкiсiн ?йге келген со? барлы? жа?алы?ты ?йiмк?лге айт?ан:

– Ерте? елге ж?ремiз?

– Неменеге, басты?ы? айтты ма?

– Басты? та солай дейдi. Оны? ?стiне мынау ж?гiрмелi ж?мыс. ?бден шаршадым. ?араа?аш?а барып, болыс болып отырамын.

?йiмк?л ?ала тiршiлiгiне ?йренiп ?ал?ан. Шо?ны? мына айт?анын ?натпай отыр едi.

– Болыс болу ?шiн сонда т?ру керек пе? Асты?ызда ж?йрiк аты?ыз бар, барып-келiп iстемейсiз бе?

Шо? ?йiмк?лдi? ?аланы ?имай т?р?анын бiлдi. Содан кейiн Шо?:

– Сен осы жерде отыра бер. Мен ?зiм барып-келiп iстеймiн.

Шо?ны? «осында отыра бер» деген с?зi ?йiмк?л к??iлiнен шы??ан едi.

Шо? ?йiмк?лдi А?молада ?алдырып, ерте?iне Герасимов екеуi ж?рiп кеттi. Карбышев болыс сайлауына, бiр даулы м?селелердi? туындап ?алмауын ойлап, Жайы?баев пен Герасимовтi? ?асына т?рт-бес жауынгер ертiп жiберетiн б?рын. Шо? ?асына ондай адамдарды ерiткiсi келмедi. ?аза?тар орысты? ?скери кiсiлерiн жа?тырмайтын. Ояз кейбiр тiл алма?ан билердi А?молада?ы т?рмеге бес-алты к?н жап?ызып ?оятын. Сонды?тан да билер болыс ?кiлiнi? ?скермен ж?ргенiн жа?тырмайтын. Шо? оны жа?сы бiлетiн. Елдi ?скермен ?ор?ытуды лайы?сыз к?рiп, Шо? ?скер ерiтуден бас тартты.

Шо?дар жолай Н?ра бойына бiрнеше то?тады. Бiра?, бiрiне де болыс бол?алы бара жат?анын айтпады. ?р руды? билерiне ?араааш?а келгеннен кейiн арнайы адам жiберудi ойла?ан. Герасимовпен келiсiп, б?л туралы жолда?ы а?айындас билердi? еш?айсына айтпа?ан.

Ауылына келген со?, ояз болысты??а ?сынып отыр?анын ?кесiне ?ана айт?ан. ?мiрiнде ?аза? ?шiн болыстан жо?ары ?ызмет жо? деп санайтын Тел?озы есi шы?а ?уанды.

Н?ра бойыны? болысы болады. Сонды?тан болыс сайлауын Шо? Н?ра жа?асында, Жаба?ыларды? аулында ?ткiзудi жоспарлап ?ой?ан iштей. ?кесi к?нсе сонда к?шiп барып т?ру ойы болатын. М?нда келген себебi, сол той?а соятын малдарды ?кесiмен келiсу болатын. ?йткенi, ?зiнде Жанкелдi бабасынан ?ал?ан мал бол?анымен, б?рiн Тел?озы билейтiн. Шо? сайлауды Жаба?ылар ауылында ?ткiзгiсi келетiнiн айт?анда Тел?озы ?атты ашуланып ?алды.

– Елдi? б?рi ?з аулында ?ткiзiп жатыр, сен неге осында ?ткiзбейсi??

– Ма?ан ?арайтын болысты? жерi Н?ра бойында жатыр. Б?л жа?та ?ткiзуiм д?рыс болмас.

– Сонда бiз кiмге ?араймыз?

– Менi? болысыма ?арайсыздар. Бiра? шал?айлау жатырсыздар ?ой. Н?ра бойыны? с?з??мар ?аза?тары соны да ??гiме етедi.

– Етсе ете берсiн, сенi? болысты?ы?а шы?ынды мен шы?арамын. Ана Жаба?ылар шы?арады деймiсi?. Жиынды осында ?ткiз.

?кесiнi? б?л с?зi ж?н екенiн бiлген. Сайлау бол?ан со? бiраз шы?ын болады. Оны к?терiп алатын осында отыр?ан туыстары. Герасимовпен а?ылдасты, ол да ?кесiнi? айт?анын ?олдады. А?ыры, Шо? келiскен. Н?ра бойында отыр?ан ??лымбет, Тiлендер, Жаба?ы, Солтан, А??ош?арларды, та?ы бас?а бiрнеше руларды? билерiн ша?ырды. Б?л Н?ра бойында т?ратын билердi? к?птен берi болма?ан ?лкен жиыны болды. Тел?озы да аянып ?ал?ан жо?. Елуден астам киiз ?й тiгiп билердi ?арсы алды. Оларды неге ша?ырып жат?анын ?уелiнде айтпа?ан едi. Билер оязды? ?кiлi ша?ырып жатыр деген со? бiр кiсiдей болып келген. Болыстар, билер жай?ас?ан со? Герасимов отырып с?з бастады.

– Губернаторды? б?йры?ы бойынша болыстар iрiленiп жатыр. Осы Н?ра бойында?ы болыстарды? б?рi б?дан былай «Сарыар?а» атанып, со?ан кiредi.

Б?л с?з ?р-?р болыс?а ?здерiнi? т?уiрлерiн сайлап ?йренген билердi? к??iлдерiнен шы?пады. Алайда, олар ояз ?кiлiне ?арсы не айтарларын бiлмей отырып ?алды.

Бек?лi кеткелi п?лен жылдан берi болыс болып ?бден ?йренiп ал?ан, Айт?ожа-?арпы? болысын билейтiн ?абайды? есi шы?ып кеткендей болды. Ол Ыбырай?а пара берудi? ар?асында Бек?лi кеткелi болыстан шы?пай келе жат?ан. К?п жыл болыс бол?анды?тан ел арасында беделi бар едi. Даусы ?ктем, ?аттыра? шы?ты.

– Сендер немене, болыс сайлауды ойын?а айналдырып ал?ансы?дар ма?

Герасимов та о?ан тiсiн басып ж?р едi, ?зiн адам?а санамайтынын Герасимов бiлетiн, ол т?рып айтты:

– ?абай, ?лi той?ан жо?сы? ба, сенi? дем алатын уа?ыты? болды ?ой.

– Менi? ж?мысыма кояр ?андай кiн?? бар, салы? жинау жоспарын арты?ымен орындаймын…

Ол кезде жо?ары жа? салы? жинау?а айры?ша к?нiл б?летiн. Сонды?тан ?лгi с?здi ?абай ?дейi айтып т?р?ан.

– Са?ан кояр еш?андай кiн?мiз жо?. Мен са?ан болыстар iрiленiп жат?анын айтып отырмын ?ой.

– Ендеше сол болысты мен бас?арамын.

– Ояз о?ан т?ратын адамды белгiлеп ?ой?ан. Ол мына алдары?да отыр?ан Шо? Тел?озин.

Бiр с?т ?ндемей отырып ?ал?ан болыстар бiрiне-бiрi ?арап алды да, жарыса с?йлеп кеттi: «Б?л жа?та ел бас?аратын адам жо? па, ояз ?з адамын неге жiбередi?» – деген с?здер жан-жа?тан жауып кеттi.

– Шо? Тел?озин сендерге б?тен адам емес, осы То?аны? баласы. Сендерден арты? бiр ?асиетi бар. Ол орысша бiледi. Жо?арыдан келген басты?тармен с?йлесе алады. Сауатты. А?ыл жа?ынан да к?бi?нен алда т?р.

Мына «а?ылы да сендердi? к?бi?нен алда т?р» деген с?з намысына тидi ме, бiреу отырып айт?ан:

– Бiз ?з к??iлiмiзден шы??ан адамды сайлаймыз. ?анша орысша бiледi деп ты?пала?анымен, м?ндай адамны? бiзге керегi жо?.

– Мен айтып отырмын ?ой, губернаторды? б?йры?ы бойынша болыстар iрiлендiрiлiп жатыр. Ал о?ан болыс кiм болатын ояз шешедi. Ол жа?а болысты бас?ару?а Шо? Тел?озиндi ?алап отыр.

?абай ?ана емес, к?п болыстар ?з ?ызметiнен айырыл?анын бiлдi. Мынау олар к?тпеген жаналы? едi. Естерi шы?ып кеткендей болды. Жинал?андар ендi ашы? ренiш бiлдiре бастады. ?сiресе, болысты?тан айрыл?алы отыр?андары ?атты-?атты с?здер айт?ан. ?аза?ша?а судай ж?не ?аза? мiнезiн жа?сы бiлетiн Герасимов орнынан т?рып ай?ай салды:

– Сiздер немене, губернатор б?йры?ына ?арсысыздар ма?!

Мынау с?з оларды бiраз басып таста?андай едi. Жинал?андар бiр с?т ?ндемей ?алды. Герасимов с?зiн ?рi ?арай жал?ады:

– Ояз б?л болыс?а болыс етiп Шо? Тел?озиндi ?сынып отыр дедiм ?ой. Со?ан дауыс бересi?дер. Бас?а басы арты? с?здi? ?ажетi жо?!

– Сiздер де ?з ?ала?андары?ызды болысты??а ?сына берiнiздер, – дедi Шо?. Б?л с?здi жинал?андарды? к?нiл-к?йiне ?арай айтып отыр едi ол. Герасимов Шо?ны? мынасын жа?тырмай ?алды, ол с?зiн ?рi ?арай жал?ады.

– Естерi?де болсын, ?азiр ояз еш?андай сайлаусыз-а? губернатормен а?ылдасып болысты ?зi та?айындайды. Сiздердi? алдары?а оязды? ?зi ?ала?ан адамды жiберiп, а?ылдасып отыр?анына рахмет айты?ыздар. Т?сiнi?iздер!

?лгi Шо? с?зi себеп болды ма, ендi мына айт?ан Герасимов с?зiне м?н бермей билер бiрiнен со? бiр т?рып, ?здерiнiн т?уiрлерiн атай бастады. Б?рi айтып бол?ан со? Герасимов ?айыра орнынан к?терiлiп:

– Естерi?iзде болсын, бiз б?рын?ыдай к?п болыс емес, бiр-а? болыс сайла?алы жатырмыз. Сол себептi, мына адамдарды? санын азайты?ыздар. Танда?ан бiр-а? адамдары?ды кiргiзi?iздер – дедi. Герасимов б?л с?здi амалсыздан ?рi ?улы?пен айтып отыр едi. Герасимов егер Шо?нан бас?а бiреудi сайлап барса, Карбышевтi? к?н к?рсетпейтiнiн бiлдi. Сонда да Шо?ны? мына айт?анына еш?андай амалы ?алма?анды?тан, ерiксiз к?нiп отыр едi.

Герасимовты? ?лгi айт?ан с?зi оларды? тiлектерiнен шы?пай отыр?ан. Ояз жiберiп отыр?ан адам?а ?арсы да шы?а алмады, бiр жа?ынан. А?ыры а?ылдаса келiп, елдi? мы?тылары т?ре бол?анды?тан, же?се осы же?едi деп ?абайды ?алдырды. ?йткенi, орыстарды? ?аза?тан г?рi т?релерге жа?сы ?арайтынын бiлетiн. Жо?ары жа?ты? да т?релерге к?з?арасы ?згере баста?анын б?лар ?лi бiлмейтiн. О?аша а?ылдаса келiп, дауыс?а т?сетiн Шо? мен ?абай?а то?та?ан. ?анша дегенмен ?абай – т?ре, оны? сонды?тан да б?л жерде билердi? арасында беделi бар едi.