Нигина ва Мирмалик

Султон Му?аммад каломи тумтаро?и сафиронро то охир бо тамасхури ошкоро шунид ва ба турк? ?авоб гардонд:

– Модари ман турк асту забони бадав? фасе? намедонам. Лекин мазмуни и?тибосро фа?мидам. ?авоби маро боди??ат шунав, эй ?оз?. Го? итобу го?е хитоб, го? нармию го?е гарм? шеваи подшо?ист. Агарч? аз халифа каломи ме?рубон? кам шунидаем, лекин бисёр шунидаем, ки дили мусулмон?оро озор дода, уламои шарифро бо ?илаю тазвир куштан мехо?аду ?азорон муслиминро ба р?згори дароз дар зиндон?о бо шикан?а ниго? медорад. ?атто кор ба ?ое расида, ки мусулмон дар ?абсхона фарзанд таваллуд мекунаду мисли ?айвон умр мегузаронад. Яъне, и?тибоси муборакро ба ман нею ба г?ши амиралм?ъминин бояд хонд, то ?абру зулму озори мусулмон?оро хотима бахшад. Агар аз дилозор? даст накашад, ба ?азаби Худованди бахшандаю ме?рубон дучор мешавад. ?асам ба номи Худо, ончунон озораш ди?ам, ки бадтар аз ран?у азоби ?а?аннам бошад!

Та?диди гаронбори Хоразмшо? бесабаб набуд. Баъде ки дарбори г?рхони ?арахито? зеру забар гардид, аз махфиго?и хазинаи ? дар ?атори нома?ои подшо?они олам мактуби бо хати настъали? навиштаи Носирхалифа ёфт шуд, ки Хоразмшо?ро сахт мазаммат намуда, ба падараш лаънат фиристода, аммо хо?они бутпарастро дуою сано хонда, ба муборизаи беамон зидди хоразмшо?иён даъват мекард. Номаи сиё?и халифаи давлати ислом? ба подшо?и кофирон дарди пин?они дили Султон Му?аммадро ба хур?ш овард. Чун мор ба худ мепечид ва чораю тадбир меандешид, ки сафири навбат? Ша?обиддини С??равард? омаду ш?ълаи ?азаби султон? фур?зон карду рафт ва р??и Алоуддини Текеш ноором гашту дар хоби фарзанд падид омад, аз Ба?ром те? ситонду ба саре? ва киноя писарро ро?и Ба?дод нишон дод…

Ба назари ?утбиддин Му?аммади Сон? чунин намуд, ки падараш аз дури?ои дур, аз ?абати осмон?о бо чашми умед ба писар менигарад, фарзанди му?тадирро ба идомаи мубориза даъват мекунад.

Хоразмшо? я?ин медонист, ки ?у?ум ба дили хилофат чун ?амла ба Самар?анд ё Бухоро кори са?лу осон нест ва пайомади мухталиф дораду аз халифаи мусулмон?о кини падар хостани шо?аншо?и му?тадир мисли хур?ши раъд дар чиллаи тобистон ?а?они андак орамидаро ба хур?ш оварда, мо?аро ба ?ав?ои р?зи ма?шар табдил меёбад. Бинобар ин зарур донист, бо хирадмандони кордону ботадбир, исфа?солору вакилдорони со?иброй ва у?дакушой машварат ороста, тиб?и фармоиши падар панд биём?зад.

?аъду ?алас[40 - нишастан, ма?лис оростан ] бо хо?агони давлат як рукни подшо?ии ?утбиддини Сон? ?исоб меёфту ду сол боз арзи ву?уд дошт. Аммо падару бобоёнаш ин корро намекарданд, зеро вазири о?илу доно, кордон ва со?ибтадбир доштанд, ки дасти рости худ ме?исобиданд ва фа?ат масли?ати ?ро ба инобат мегирифтанд. Вазирон, одатан, аз тоифаи бузургмардони ар?манди А?ам пазируфта мешуданд ва Хо?аи бузург унвонашон буд. Вазире, ки «Низом-ул-мулк» ла?аб мегирифт, ваколат?ои волотаринро со?иб мегардид.

Султон Му?аммад ?ам дар сол?ои аввали ?укмрон? Низомулмулки фарзонае дошт бо номи Ба?оудин Масъуд. Вале ситорааш ба Турконхотун рост наомаду сахт пофишор? кард. Фарзанди гапдаро Масъудро аз маснад ронда, бо масли?ати модар Носириддин Му?аммад ибни Соле?ро вазир хонд. Аммо зуд аз карда пушаймон гашт, зеро вазири нав бе лаё?ат, бе дониш ва ришвахори гузаро буду хиёнат?о раво дошт. Хоразмшо? ?афт сол зиёдтар то?ат карду о?ибат аз мансаб ронд ва гуфт: «Ба ??рган? пеши пуштибонат раву г?й, ки мо туро пушти по задаем!»

Турконхотун ин амрро напазируфт ва ибни Соле?ро вазири хеш хонда, мартабаашро дучанд боло бардошт – агар замони вазири подшо? будан пешопешаш чор найзадор мерафт, акнун ?ашт шотир найзаи душоха дар даст вайро ?амро?? мекарданду ?ар амраш дар ?ама ша?ру вилоят?о бекамукост и?ро мешуд. Аз ду?окимият? шо?аншо?и олам бени?оят ?азаболуд шуд. Лекин ба ра?ми модар и?доме накард. Аз ноило?? маснади вазирро тамоман бар?ам дода, ваколат?ои хо?аи бузургро ба ш?рои вакилдорон афганд, ки шаш аъзо дошту инак, ?амагон ба машварати ол? даъват шуданд.

Хоразмшо? андешаю хулоса?ояшро муфассал ба вакилдорон баён карда, дар фуроварди сухан гуфт:

– Мулки ман аз мулки Носирхалифа агар бештар нест, камтар нест. Ин мартабаю хайлу ?ашам, ган?инаю дафинаю хазина, хадаму лашкару фармонраво?, ки имр?з дар дасти мост, дар а?сои олам боз кирост?! Ман бар сари дигар подшо?он чун устоди ме?рубон бар сари к?даконам! Вале халифа аз рашк ва бахил? ?а?и?атро эътироф кардан намехо?ад. Вай бадбахт аст. Зеро ба давлатдорию молу чизи дунё фирефта шуда, амал?ои соле?и хулафои рошидинро идома намебахшад. Балки ?авру зулмро риво? дода, ва?дати дину имонро вайрон мекунад, дили муслимин ?амгин медорад.

Солиёни зиёдест, ки мо бо аъмоли зишти амиралм?ъминин муросою мадоро мекунем. Вале ?ар он ч? ?аблан гуфтему кардем, аз сари густох? набуд, аз андешаи худ нагаштаем ва аз карда пушаймон нестем. Такроран мег?ям, ки ?уз ободонию тара??иёти хилофати ислом ва хушнудии кулли мусулмон?ои дунё чизи дигар намехо?ам. Ман сипо?и гарон сохтаам, аммо на барои ?анг бо хилофати ислом?, балки барои аз сари ?удрат дур андохтани амиралм?ъминини ма?рур, бадхо? ва золим ?иём мекунам. Яъне фа?ат дар миёни ману халифа те?у тир аст! Интизор? ва сабру ?арори ман аз ?ад гузашта ва кор ба ?ояте расида, ки илло ?и?од ило?е нест!! Агар ?а? ба ?ониби ман бошад, шумо ?ама фармони маро итоат кунед ва аз байъати ман берун нашавед. Агар андешаи дигар дошта бошед, паси парда ниго? надоред, ?ар к? дар ма?лис сухан тавонад гуфтан, фошофош биг?яд, ки андар ин ?азия ч? мебинад ва маро ч? мебояд кардан?! Маро аз Шумо ра?намоиву нер? мебояд ва ?ам тадбири нак?! ?ама якдил бошем, бик?шем, то он подшо?он, ки аз паси мо меоянд ва то?у тахти хоразмшо?иёни кабирро мегиранд, моро ба нек? ёд кунанд!

Вакилдорон бо навбат аз ?ой хеста, ?ар кадоме ягон-ягон сухан гуфтанд. Со?ибул?айш-со?ибилашкари бузург ва сарвари м??ташаму м??тарами хуросон? То?иддини Сарфароз, ки дар айвони иззат му?аддамнишин буд, аввалин шуда, ба с??бати подшо? даромад. Мад?у ситоиш мухтасар карда, иродаи шо?аншо?иро му?аддам ва афзал шумориду Носирхалифаро мазаммат намуд:

– Бар халифа бени?оят хашмолуда шудани маро сабаб он аст, ки ба шо?аншо?и муаззам ва музаффари мо номае пур аз та?дид фиристодааст. ?ол он ки такаббуру манман? ва худсито? хилофи дини мубини ислом аст. Халифа сахт хато кардааст ва ?ро мебояд сазовор ?азо ди?ем!

Му?ирулмулк Абул?осим Умар бо шиддати бештар халифаи аббосиро ма?кум кард:

– ?о?они бутпарастро бар зидди подшо?и мусулмон ш?рондани амиралм?ъминин гуно?ест нобахшидан?! Дар ва?таш аз бойгонии шо?они ?азнавию ?уриён низ мактуб?ои и?воангези Носирхалифаро ёфта будем, ки ин далели бадхо?ии ?ст. Ал?азар аз чунин халифаи нопок ва бадният! Вайро вожгун намуда, ме?тар? ба дигар дуда супоридан нураналонур мешавад!

Амири сила?ш?р Зиёуддини Марваз? андешаи худро мухтасар ва таъсирбахш из?ор кард:

– Ё киромулакрамин! Ба куштани садри шарифи Маккаи мукаррама ?отили зархарид фиристодани халифаро шунида, м?йи сарам рост хест, дилам аз яхи сард хунуктар шуд ва ?ойибона туф кардам ба р?яш! Ило?о, ба нафрати муслимин ва музлимин гирифтор шавад Носири база?кор! Ба?и? ном сарвари ?абилаи араб аз авлоди Ал?, ки дар шафати Марв сукунат дорад, ?озир аст бе ягон дир?ам сари Носирхалифаи бера?мро аз тан ?удо кунад. Агар шо?аншо?и муаззам рухсат фармоянд, Ба?и?ро бе ягон дудилаг? ?амро?? кардан вазифаи ифтихории банда аст!

Котибулиншо Низомуддин пас аз ?амду сано и?доми Султон Му?аммадро хирадманд? ?исобид:

– Машварати имр?заро кори хом не, и?доми басо пухта ме?исобам. Шо?аншо?и пурхиради мо ч? гуна аз ро? бардоштани у?даро аз ?амаи мо бе?тар донанд ?ам, шунидани а?идаи некхо?онро зарур донистанд. Шукр ва сипос Худовандро, ки айёми ме?нату кулфат ва шиддати р?згори хал?и мо ба поён расида, обр?ю эътибори давлати Хоразмшо?иёни Кабир тадри?ан боло меравад ва пешрав? дар ?ама ?аб?а мароми муназзам дорад. Доноён ва зиракон фармудаанд, ки агар мурод аз масли?ату машварат рафо?ияти хал?у давлат ва савобанд?з? бошад, да?чанд бештар ба д?стон мурувват, бо душманон мадоро бояд намуд, то ришта?ои бародар? муста?камтар шавад. Он го? мо метавонем, бо ширинзабон? ва лутфи хуш пили сафеди халифаи Ба?дод ба ?ониби дилхо? кашем…

Аз ва?о?ати Хоразмшо? аён буд, ки ин пешни?од пазируфта нашуд. Бо ву?уди ин Шайхулислом Ма?дуддин дурри якто ва гав?ари гаронба?ои ислом будани бародарро махсус таъкид намуда, бе ягон сабаби ?идд? ба сари бародари ?амдин хан?ар кашиданро хилофи шариат ?исобид ва гуфт:

– Дар олами ислом касе кушта шудани халифаро хостор нест. Ба лонаи мори хуфта ва сабуксар ?амла овардани шери жаён о?ил? набошад. Чаро о?ил кунад коре, ки бор орад пушаймон?…

Хоразмшо?, ки фикру андеша?ои дигар вакилдоронро ботамкин мешунид, дар?ол лаб ба эътироз кушоду машварат ранги дигар гирифт.

– Агар халифа мори сабуксар бошад, ман бо вай чунон боз? кунам, ки к?дакон бо г?й боз? кунанд! Аз чунин сарк?б? ?е? пушаймон нашавам.

– Фармон шуморост, эй шо?аншо?и олам! Лекин ба андешаи мо, сабру та?аммул бе? аст аз сабуксанг?. Я?ин медонам, ки андак илтифоти Шумо мушкилкушои ин у?да хо?ад шуд…

– Шонзда? соли тамом сабру илтифот кардем, ?амин кофист! Ба хубию хуш? бор?о бо Носир фа?мондем, ки аз хулафои соби? ибрат гираду чуноне он?о шо?они соби? Алпарслону Маликшо?у Сан?арро м??тарам медоштанд, мартабаи моро низ ба ?амон дара?а расонад. Мо аз вай дигар ?е? чиз нахо?ем ва э?тиромашро ниго? дорем. Вале Носир шаъбадабоз? мекунад, шо?аншо?и оламро намебинад, сухани вайро намешунавад. Найрангу фиреб бас! Маро корд аз г?шт гузашта, те? ба ?он расидааст. Пача?у ма?а? карда, мисашро мебарорам!!

– ?а?онофарин ситам дар ?а??и ноиби Пай?амбари оламро д?ст надорад…

– Хулафои рошидин ?а??ан ?а??о ноибони Пай?амбар буданду барои поку мусаффо ниго? доштани дини мубини мо мек?шиданд. Дигар халифа?о давлатманду дунёдор буданду Носир бархилофи фармуда?ои Китоби Алло? кор мебарад. Вай ?аббор асту халои? ма?бур, вале мо фармонбардор наем, мухторем мо! Фа?ат аз Худованди карим метарсем мо, эй шайхи гиром?, аммо аз халифаи золим як тори м? тарс надорем, дуд аз димо?аш мебарорем!

Сипа?солор Шамсуддини Калобод? чолок аз ?ой ?аста, па?л?и Хоразмшо? истод ва бо ?атъияту садо?ати самим? гуфт:

– Мо ба хур?? кардану шикастани сари душман ?амеша тайёрем! ?ар киро душман дар пеш аст, агар накушад, душмани хеш аст! Дувист ?азор сарбози турк – ?алби сипо?и соди?и шо?аншо?и олам саф андар саф ба пой андар истода, ишораи подшо?и муаззамро интизоранд. Дувист ?азор сарбози диловари А?ам дар майсараву маймана ?одир ва ?озир истодаанд, то кини шо?они А?ам аз халифаи Араб ситонанд!

Шайх Ма?дуддин дид, ки шо?аншо? бар сухани ра?иби бадшиор г?ши ризо кушодааст, дар?ол аз ?ой хест, то шарораи гулханро хом?ш гардонад:

– Кини шо?они А?ам хостан оташи азоби абад афр?хтан аст, ки дину хирад бис?зад. Шумо, ки забонро тир сохтаву дилро камон намуда, гире? аз кори фур?баста кушодан мехо?ед, аз зарбаи сарпан?аи та?дир ?офил набошед! ?адиси муборак ба ёд оред: ?ар к? ба халифа дарафтад, кораш ба Худо афтад!

Шайхулислом боз чанд ?адиси табаррук ва панди ниёгон ба самъи подшо? расонду оташи ?азаби ?ро андаке паст гардонд. Дигар вакилдорон, ки аз зо?ир шудани хилофи назар миёни Хоразмшо? ва шайхулислом мута?айиру саргаранг буданд, осуда нафас кашида, бо умеди хайр сарвари олима?омро нигаристанд, ки бо о?анги ?алим лаб ба гуфтор кушод:

– Ман хуб медонам, ки гуфтору пиндори мо хо? нек бошаду хо? бад, амиралм?ъмининро хуш наёяд. Зеро дар симои ?ар кадоми мо хасми ?онс?зи худро мебинад. ?оло, ки кори мо боло гирифтааст, вай аз тарсу ва?м сар ба ку?о заданро намедонад. Аммо нотарсона из?ори андеша кардан?ои шайхи бузургвори Хоразм маро хуш омад. Фа?ат… донистан мехо?ам, ки эшонро ба далерона сухан гуфтан ч? ё к? водор сохта бошад?

– Маро Худованди олам, модарбузурги модарони гет? фармуданд, ки ?ама ?и?ати масъаларо фошофош биг?ям, то кор аз кор нагузарад.

– Зи??, Модар! – хитоб кард котибулиншо ва ?ама ба ?урмати Турконхотун аз ?ой хеста, сари таъзим фуруд оварданд. Хоразмшо? ба ва?д омаду ба солор? гуфт:

– Маълум мешавад, ки модарбузурги олам моро ба ?урмати байзаи ислом даъват фармудаанд. Модарам мег?янд, ки ?ое халифа тухми ?афо кошта бошад, ?е? го? хирмани вафо набардорад ва дар хоке агар ни?оли хилоф шинонда бошад, дарахти д?ст? насабзад. Яъне Халифа у?даи бисёре чун донаи ангур дар дили мо андохтааст, вале мо дасиса?ои ?ро боз як мудати дигар та?аммул мекунем. Зеро хуб медонем, ки фа?ат аз ро?и сабр инаби араб ба шароби та?ур табдил меёбад, ки онро а?ли би?ишт мен?шанд. Азбаски ??рган?и мо ба эътирофи а?лаб шоирон як г?шаи би?ишт? дар р?йи замин аст, шароби та?ур насибаи ?алоли мост ва с??бати мо дар ?олест, ки тираги?ои онро ?уз ба машварати со?ар натавон соф кард. Фурсати он расида, ки бо паймонаи май паймони бародар? пок созему мушкилоти гетиро ?ал намоем…

Зиёфати шо?она имр?з бар шумо ме?рафзо ва гуворо бод! Шароби та?ур ба тану ?онатон ?аловату ?узур бахшад! Мутрибону шоиронро фарёд кунед! Надимаи нави ман, он кабки хушпарвоз ку?ост? Г?ед, ки биёяд, ?ам?инсонашро биёрад ва хотири мо болида дорад…

Равзанаи пан?ум. Ташре?и мукаммали ба?си шодию ?ам дар ма?лиси майгусорон

Зиёфат о?оз ёфтан ?амон аз осмон гул борид! Аз нахустин барфи лаклак? буттаю дарахтони урёнгашта чун дар фасли ба?орон шукуфтанду кун?е, ки сиё? буд, сап-сафед шуд. Хоразмшо? ?адяи табиатро фоли нек ?исобид ва бо хуррам? нидо кард:

– Барфи сафед ба ва?те омад, ки мо хостем базми нишот оростан, то тираги?о пок гардонем. Ч? хуш, ки Парвардгори олам мададгори мост ва ба ра?ми сиё?? сапеда фиристод. Дил?о шодмон доред, ки ро?амон сафед гашт ва пир?з? насиби мо хо?ад шуд. Дер ояд, аммо шер ояд! Бо хотири ?амъ бода н?шед ва шод? кунед!

Маликушшуарои дарбор Сафии Б?ст? байте мувофи?и ?ол замима кард:

Дар ин барфу сармо ду чиз аст лои?:

Шароби муравва?, рафи?и мувофи?!

Шоири дигар ?ро ?амовоз шуд:

Хезеду хаз оред, ки ан?оми хазон аст,

Боди хунук аз ?ониби Хоразм вазон аст.

Чил тан махсусони дарбор – наздикону хосагон, ?арибону ма?рамон ва ?амс??батони подшо? ба ибораи худашон чашму ангушт чила карда, дар ма?лиси шароб чила нишастанд. Му?анниён маш?ули на?маву суруд шуданду ма?лисиён саргарми со?ар задан. Париче?рагони хос шароби ноб ба пиёла?ои бул?р рехтанду туркдухтарони сабукр?? ва нозукмиён бо нозу ишва ба ?илва омада, ?орати дилу дин о?оз ни?оданд. Соатаке дар ?авои «Ган?и бод» ?авлон мезаданду соатаке бо садои «Ган?и гов»…

Нигина аз атласи ху?анд? пира?ани наве п?шида, дебочаи муаллам аз ?арири хушна?шу нигор ба китф андохта, мушкм?й ва ?олияб?й ба тарабго? омад, вале ба са?на набаромад. Зеро Хоразмшо? хоне ?удогона фармуда буд барои се тан ва бо лутфи хоса дасти Сайфуддину Нигинаро баргирифта, намоишкорона ба ?алби доруззиёфат оварду ?ар дуро ба па?луи худ шинонд. Сипас бифармуд барои ?амагон кабоб аз о?уи Бухоро, шароб аз ангури ??рган? ва х?риш аз тазарви Самар?анд оварданд. Дилу ?игари бирён наздиктари Нигина ?е?онду бо хуррам? гуфт:

– Хоса барои ?ар сеи мо шароби сеяк? овардаанд, ки мусалласи шо?она мег?янд. Онро бо ме?р он ?адар ??шондаанд, ки аз се ду ?иссааш бу? шуда, фа?ат шарбати холисаш бо?? мондааст. Мусалласи пок р??афзо ва ро?атфизо аст, анд??и да?соларо аз табъ меравонад ва шодию нишоти нав меорад!

Эй кабутари ?арам! Имшаб, ки суханг?йи шакаршикани ман аст?, соткин[41 - соткин – пиёла (хоразм?) ] бигардон! Бо лаби хандон амри Хайём ба и?ро расон: