Дьулаан чуумпу

Иккис дьыала иннэ-кэннэ биллиэр диэри игирэлэр дьылҕалара салгыҥҥа ыйанар. Төһө билиммэтэллэр, син биир уорбаланаллар. Аптамаатынан. Барытыгар буруйдаах скотч. Таах да ити абыраллаах тэрил туохха барытыгар туһаныллар. Ол эрэ үһүө – икки дьыала майгыннаһар өрүттээхтэр.

Барыта бакаа салгыҥҥа ыйанар. Өлүк кимэ билиннэҕинэ, туохтан өлбүтэ быһаарылыннаҕына эрэ, дьыала оннуттан хамсыа. Өссө дириҥиир дуу? Барыта судургу курдук да, Влас саарбахтыыр. Саарбахтыыр диэн кини үлэтин биир өрүтэ. Көстөн турары кытары итэҕэйбэт буолуохтаах. Агаша, арай, чахчы баттаҕын кырыттарбыт буоллун? Оччоҕо кини түүллээх дуо? Били муна сылдьан игирэлэри көрсө түһүөҕүттэн миистик буолаары гыннаҕа дуу. Миистик милииссийэ – уустук кэмбинээссийэ.

Влас Васильева суох куорат, дьэ, хайдах олордуҥ? Эн искин-таскын төһө да биллэрбин, син биир суохтуу саныыр эбиппин. Мин куоратым. Куоракка киирэн иһэн Влас, бэл, сирэйдиин сырдаата.

Куорат диэн куорат. Бэйэтэ тыыннаах организм. Күннэтэ сайдар, кыралаан уларыйар-тэлэрийэр, тупсар. Туох да бэйэлээх кириминээлэ ону кыайан кэрбээбэт. Туох да диэбит иһин, үчүгэй олоххо үгүс.

Куоракка чугаһаатын кытары суотабайа умайа сыспыта. Кини кэлэн иһэрин куорат милииссийэтэ барыта билбитинии. Арай, Агаша сэрэйбэт. Сотору төннөрө буолуо, суол эҥин алдьаныа. Онон, хас күнүн толору туһаннаҕына сатанар.

Хаһан Влас дьыалата ситиэр диэри күн киэһэрэн да барда. Ол тухары дьонугар эрийбэтэ. Уолаттар көрсүһүүнэн тугу эрэ тэрийээри гыналлар быһыылаах. Аһара сүрэ бэрт, дьиэтигэр көһүннэҕинэ сатанар. Оҕотун ахтыбыта да бэрт. Оттон Агаша? Кини ахтыбыта буолуо дуо? Ахтыбытын да иһин онтун биллэрэн бэрт. Кытаанах дьахтар диэтэҕиҥ. Атыттар өрүтэ салаһан дьиктилэр. Кинилэр сыһыаннара биир кэм саахымат оонньуутун санатар. Баҕар, ол иһин уһун тыыннаннылар ини. Агашаттан хал буоллум диирин диэбэт. Бу сырыыга сокуоннай ойоҕун таайыллыбат таабырыҥҥа холоото. Киһи эҥин кистэлэҥин таайа оонньуур үлэлээх да, бэйэлээх бэйэтин кэргэнин ис дьиҥин бу диэн билбэт эбит. Билбэтэ үчүгэй дуу?

Ыкса киэһэ соһуччу көрсүһүү буолла. Ыга киэргэммит дьахтар үлэтиттэн хойутаан кэллэ. Били түһээн көрбүтүнүү бүрүчүөскэтэ уларыйбыт. Ол аата… Бу үйэҕэ таҥныбат бэйэтэ симэммит ахан. Ол ааҕар балаҕаҥҥа кимиэхэ көстөөрү. Влас тугу да билбэтэҕэ-көрбөтөҕө буоларыгар тиийдэ. Баттаххын тоҕо кырыттардыҥ диэн уот ааныттан бааһыа дуо. Дьахтар биллэ сымнаабыт. Ахтыбыт диэххэ айылаах. Айылҕа да сокуонунан оннук буолуохтааҕа. Соччолооҕу кэпсэппэтилэр. Влас урут да үлэтин ымпыгын дьиэҕэ быктарааччыта суох. Кири-хоҕу бэйэ дьиэтигэр тоҕо соһон аҕалыай. Онто да суох биир кэм ол эрэ иһигэр сылдьар. Оттон Агаша кэпсиэн иһин, ол кинини таарыйбат. Эчикийэ интэллиэгэ атын. Кириминээлтэн ордон кини кинигэ ааҕа сытыа үһү. Өйдөспөт төрүөттэрэ онно сытар быһыылаах. Оттон оччолоох дьон кинигэтэ суох олороллор ээ. Милииссийэтээҕэр буолуохтар суруллубут эйгэни тумналлар. Олох диэн бэйэтэ кинигэ, чэ, киинэ. Онтон ордугу суруйуохтара диэн кинигэ иһигэр киирдэҕэй. УК диэн маҥнайгы нүөмэрдээх кинигэни өрө туттаҕына да махтал.

Анаммыт улууһун туһунан кэпсии сатаата. Ону даҕаны үрдүнэн-аннынан. Ити ыккардыгар тугун-ханныгын бэйэтэ да билбэтэҕэ. Үлэттэн ордон улуус устуоруйатын үөрэтиэ дуо. Агаша аахайбата. Иккиэн даҕаны хаһан эрэ дэриэбинэттэн кэлбиттэрэ. Бүгүн кэлэн куоратымсыйан, тыа диэни тылы тыал курдук истэр буолбуттар. Киһилии уоппускалааҕа буоллар, иккиэн, үһүөн даҕаны, сайылыы диэн тыаҕа тахсыа эбиттэр. Саха киһитин сиэринэн оттоотоҕо, отонноотоҕо буола. Суох, кинилэр уоппускалара хаһан да сөп түбэспэт. Биир кэм үлэ, үлэ, уонна хаһан олороллор диэх курдук.

Агаша биллэ тупсубут. Саҥа бүрүчүөскэтэ барсар эбит. Бэл, эдэригэр түспүт курдук. Ити бүрүчүөскэттэн сылтаан Влас санаата алдьаныахча. Дьиҥинэн, дьахтар тупсубута туох куһаҕаннаах үһү. Кимиэнэбин эрэ диэн бэчээт ууруммут курдук, бэйэни көрүммэт буолар диэн эмиэ сыыһа буоллаҕа. Хаһан эрэ кыыс бөҕөнү аймаабыт Влас биллэ-көстө сатаабат ити уһун кыыһы ылбытыгар сөҕө санаабыттара. Таптал оннооҕор буолуоҕу таптайан, тапсар курдук оҥорор. Кэлин көрө үөрэнэн, аһара барсаҕыт дэспиттэрэ. Влаһыҥ кэлин да кимиэнэбин эрэ диэн килбигийэн, көртөн туора турбат идэлээҕэ. Онтун аһара да кистээбэтэр, малтаччы эппитэ суоҕа. Агаша өйдөөх дьахтар. Билбитин иһин онтун көрдөрбөт. Милииссийэ ойоҕо буоларга ананан төрөөбүт курдуга. Онто ханна баарый? Эс, наһаа дии. Бүрүчүөскэ туһуттан үлүгэри оҥорон көрө-көрө кыйыттара эрэ хааллаҕа.

Арыт, кырдьык, санааччы – билэрэ эрэ кини – Влас. Атыттары кытары тэҥниир да кыаҕа суох. Оттон бэйэтэ сырыы бөҕөнү сырыттаҕа. Агаша атыттартан тугунан ордугун кини билэн эрдэҕэ. Дьахтар диэн таабырын. Ону таайа да сатаабатах ордук.

Муумуйатыҥы өлүгү Москубалатар буоллулар. Дьыала салгыҥҥа ыйанна. Влас төннөн, дьыаланы сөргүттэҕинэ, дьон тылын-өһүн иһиттэҕинэ сатанар.

Күн-дьыл ыган иһэр, сотору өрүс хаайыа. Хаарыан сааскы куорат. Уонна уларыйбыт Агаша… Олоҕо суох уорбалыыр диэн сыыһа. Уонна мөлтөх киһи ити быһыыта. Влас бэйэтин уоскутунарыгар эрэ тиийэр. Бүтэйдии эрэнэригэр тиийэр. Уонна хайыай, ойохпун кэтээ диэн киһи туруоруо дуо. Туох абааһы түүлэ түҥ-таҥ ыыттаҕай. Бүрүчүөскэ туһунан Агаша ол хаһан эрэ оонньоон эппитэ буолуо. Киһи да күлэр.

Ситинник саарбах санаалары ындыыланан Влас айаннаата. Урут оонньоон курдук үчүгэйдик сырыт, бэйдиэлээмэ эҥин диир бэйэтэ, Агаша туох да диэбэтэ. Хайдах да буол диэбит курдук. Куоракка киирэригэр сирэйдиин сырдаабыта этэ, тахсарыгар хара бэйэтэ эбии хараарда. Хаарыан хара бааһынай Влас диэн милииссийэтэ суох биһиги хайдах буолабыт? Кэм да кириминээл өттүгэр кыттыгастаах эбэтэр алҕаска да умньанан ылбыт өттүлэрэ ити киһини көрөн да билэр буолуохтаахтар. Харахха быраҕыллар көрүҥнээх уонна биирдэ дэлби тэбиэх айылаах чыычый киэптээх милииссийэни.

Влас били дэриэбинэҕэ тиийиитэ, дьон номнуо атынынан аралдьыйан, күннээҕинэн күрүөлэнэн куһаҕаны куйуурдуох айылаах кэпсэтиилэрин тохтоппут этэ. Ону хос сөргүттэҕэ үһү. Онон-манан эргитэн, өтөрдөөҕүтэ сүппүт биир киһи баара билиннэ. Арыйаан диэн хаайыылаах ханна барбыта биллибэт үһү. Кини эрэ буолбатах, биир ким эрэ күтүөтэ, биир эмиэ иһэр-аһыыр дьарыктаах, ускул-тэскил олохтоох киһи эмиэ сүппүттэрэ билиннэ. Күтүөт күрээбит буолуон сөп. Аһыыр идэлээх айаҕын булуна атын улууһу да буулаабыт буолуон сөп. Арыйааны хаайыыга киирбитэ буолуо диэн сабаҕалаабыттара, ол дойдуну булбатаҕа тута билиннэ. Оччоҕо ханна барда? Кини да испэт үһүө. Сир киэҥ, быралгы барбыты куйуурдаан булар уустук.

Арыйаан. Игирэтин аҥаара Онтуон диэни ыга-түүрэ сатаатылар да, туһа тахсыбата. Бэйи, били игирэ уолаттар эмиэ Онтуон уонна Арыйаан диэннэр дии. Нэһилиэккэ икки игирэ бырааттыылар бааллар эбит. Ааттара эмиэ биирдэр. Тугун дьиибэтэй?

Дьон саҥарбакка буолсу дуо. Игирэлэр уруулуулара сотору биллэн таҕыста. Сорохтор Онтуон киэннэрэ, сорохтор Арыйаан киэннэрэ диэтилэр. Оттон уолаттар ону билэллэрэ дуу? Халадьыастар маладьыастар, айахтаппатахтар. Ол эрээри бу курдук бүтэй дэриэбинэҕэ кырдьык биллибитэ эрэ баар буолар. Ону игирэ уолаттар, бэрт өр эрэйдээн баран, бигэргэттилэр.

Өссө биир биэрсийэ бэйэтинэн тахсан кэллэ. Аҕа диэни билбэтэх эрэттэр… Уолаттар туох да иһин билиммэттэр. Илиитэ-атаҕа баайыылаах Влас этэр тыла элэйдэ. Суох үөһэ суох. Ону даҕаны Онтуону аҕаларынан ааҕаллар курдук. Онтуҥ син бэтэрэнэн. Үлэ быһа сиэбит эрэ буруйдаах. Оттон аакка баппатах Арыйаан сыдьааннарабыт диир хайдах эрэ курдук. Инньэ диэн генетическэй экспертиза оҥорторуохтара дуо. Туох эрэ нэһилиэстибэ айдаана эбитэ буоллар өссө син этэ.

Сүппүт курдук дьонноох ыаллары аны эрийэн барда. Влас ыксаабат. Муумуйа кимэ биллэрэ остуоруйа. Онуоха диэри дьарык наада.

Онтуон диэннэрэ хайдах эрэ. Киһи сирэйин таба көрбөт. Тылы тылга тиһэн хоһоонноохтук да саҥарбат. Барыта биир кэм «ыһыы» да «аһаа». Ыйытар эрэ күүһүнэн.

Ойоҕо биир оннук. Быһа кубарыйа хатан, хаан ыарыылаах дуу диэх курдук. Эмискэ көрөн киһи дьик гыныах көрүҥнээх. Арыйааны кини тоҕо да сүтүктүөй. Саатар эрэ дьүгэлийдин диир ини. Бары даҕаны. Айах адаҕата. Хаайыы хандьыдаата. Игирэтин аҥаара оннооҕор кыһаллыбат көрүӨнээх.

Ити тухары ол Арыйаан бииргэ төрөөбүт балта таба туттарбат. Влас кэлэ-бара сылдьан силиэстийэлиир. Айаҕалыы сатаан, улууска ыҥыртаран көрдө. Суох. Тоҕо? Таах да милииссийэҕэ кэлэн быстарааччылара суох. Оттон кинилэр интэриэстэригэр дии. Бииргэ төрөөбүтүн тоҕо сүтүктээбэт?

Биир үтүө күн ол Баарыччалара диэни нэһилиэк дьаһалтатын хонтуоратыгар тутан ылла.

Ситинтэн ыла Влас милииссийэтин умна быһыытыйда.

Дьону сүтүктээбэттэр диэн дьиибэргиир. Оттон кини? Оччолорго тоҕо Варя Атласованы көрдүү сатаабатаҕай? Кыыс элбэҕэр балыйтаран дуо?

Былыр бүппүт быыһыттан тугу булан ылаары. Баарычча ымыр да гыммата. Бүппүт. Сүппүт. Билигин кэлэн дуо? Милииссийэ… Влас… Власий Васильев.

Эчи, хас эмэ сыл ааспатаҕар дылы буолан. Дьоппуоначыка Варечка илэ бэйэтинэн. Дьэ кинилэри анаан төрөөбүт курдук аһара барсаҕыт диир буолаллара. Арай, кыыс саҥата суоҕа, номнуо куоратымсыйбыт уол эрэ аҥаардастыы айдаарара. Киниэнэ барыта күлүү-оонньуу, ааһан иһэн курдуга. Дьиҥэр, ити кыыска ыксары ылларан испитэ этэ. Арыый да сыһыаннара сыыйа сайдан кытааппыта, уһаабыта дуу буоллар, дьылҕаларын суола сэргэ барыа эбитэ буолуо. Ону баара биир сааскылаах буолбута. Эмискэ саҕаламмыт, умайыктанан киирэн барбыт биирдэ туора сотуллубута.