Таайбараҥ

– Ты же голая тут бегала. Тебя еще на видео сняли, – тура сатаан, туораах саҕа нуучча кыыһын тылынан кыынньыы сатыыр.

Онто киниэхэ эрэ наадыйбат, өлөртөрөн бэйэтэ нэһиилэ истиэнэҕэ өйөнөн олороохтуур. Бэҕэһээ туох буолбутун ончу өйдөөбөт быһыылаах, мээнэнэн мэндээриччи көрөр.

– Что же вы, малолетки, с собой делаете?

Саатар, оҕотук дууһаны эмтии сатыахха буо, баҕар, туох эмит туһа тахсаарай. Атыттары иитэн-үөрэтэн да диэн, мастыйан бүппүт дьону баран. Ол эрээри бу дойдуга аараабыт эрэ арыгыһыт диэн буолбатах ини. Алҕаска түбэспиттэр да бааллар. Оттон сорохтор дьыалалара суут киэнин кэриэтэ халыҥ.

Анна Афанасьевна хас сыл манна үлэлээтэ – тириитэ халыҥаан туохха да кыһаллыа суох курдук. Арыгыһыттар, атыттар, кини тус олоҕуттан ыраах дьон. Кини киһитэ хааппыла да арыгыны испэт. Кини киһитэ… Кырдьык, киниэнэ. Инньэ сүүрбэччэ сыллааҕыта «миэнэ» диэни бэчээттээн турар. Төһө да атыттар апчарыйан сыһыта түспүттэрин иһин. Хата, тосту уларытан, киһи киһитэ гынан киниэхэ төнүннэрдэхтэрэ дии. Сүүрбэччэ сыллааҕы били уол дуу, билиҥҥитэ дуу – олох атын-атын хартыына. Киһи уларыйар да буолар эбит. Таах да, оннук киһи буолуом, маннык киһи буолуом диэн кулгааҕы манньытарын онон-манан өйдүүр. Истэн эрэ кэбистэҕэ. Оччолорго кини да тыалырба соҕус этэ. Кини да эҥини ыралаан байара. «Тирэсбээк» тирэҕэ буолан айахпын ииттэн абыраныам диэбит үһү дуо. Бэйэтин билиммит ахан кыыс этэ буоллаҕа. Кини баара суоҕа уон сэттэлээҕэ, кута-мата бэйэлээҕэ, бэйэтигэр эрэллээҕэ. Баҕар, барыта туолуо эбитэ буолуо. Иккиһин булсуспут ити киһитин таптаабатаҕа буоллар…

Хайа эрэ дьыбаан иччитин арбыыллара-ырыталлара Маайкаҕа наадалаах этэ. Кини өрөбүл уһунуттан чуҥкуйар үһү дуо – кини өрүтэ тыынарын төрүөтэ арыый атыҥҥа. Дьахтар дьахтара өтөн, Айыыдаҕа арыллыан баҕарар да, хайдах эрэ соһуччу дьолун харыстыы саныыр, көҥөнөр даҕаны. Дьоллоохтору сөбүлээбэттэр. Эрдээх Айыыда Маайканы аһынарын курдук аһына сырыттын ээ. Санаатыгар астык буолуо. Эҥин бэйэлээхтэри сыҥалыы, сыыттыы сатаан баран, көннөрү үөрэтэр эрэ.

Дьоло эрэ, соро эрэ – таптал буолла да толуктаах, соһуччу өттүнэн содуллаах. Сүүрбэччэ сыл тухары кини таах сылдьыбыт үһү дуо, санаатыгар, таптаан бөҕө. Биир бииринэн солбуллан, саҥанан сотуллан иһэрэ. Бары үтүктүспүттүү туман быыһыгар сүппүттэрэ. Кинигэҕэ, киинэҕэ баар тапталы итэҕэйэр буоллахха, кини киэнэ таах суоҕунааҕар эрэ диэбит курдук буолан тахсар. Оттон бу сырыыга? Атын, сонун, соһуччу дии. Киниэнэ кэм да түргэн, аныгылыы сиэринэн омуннаах соҕус. Тугу эмиэ бытаардан, кыыс оҕолуу онон-манан эргитэн.

Айыыда өйдөөн көрбөтө да бэрт ээ. Сирэйигэр сурулла сылдьыбата буолуо дуо – тапталга таарыллан талбаарбыта. Кини биирдэ баҕас кистэлэҥнэннэҕэ дии. Онтун бэйэтэ эрэ бүөбэйдээн, иһигэр иитэн өр да өр илдьэ сылдьыа.

– Болуодьа сатаабата диэн суох. Ойоҕор олох тугу да гыннарбат этэ. Тилэҕин кытары массажтаан биэрэрэ үһү. Сорох эрэ мастыйан эрэр бэйэбин массажтаан эппэт ини, – Мира сол да Болуодьаны хайҕыы турар эбит.

Аһара үчүгэйтэн сэрэнэр куолута. Наака, кимий ол Болуодьа диэн?

Саҥа дьыл бу кэлбитэ биллэр. Мичээр минньийэр, халлаан кытары сылыйар – аптаах түгэн тугу, дьэ, тосхойор? Анна Афанасьевна дьиэтигэр чугаһаатаҕын аайы кыра-кыралаан дьүһүн кубулуйарга дылы. Хаҕа, куйаҕа суйданан, кини – көннөрү Анна, онтон Аня, сотору Аанчык дэнэрэ буолуо. Кинини ким эрэ күүтэр. Кини… Сүүрбэччэ сыллааҕы эргийбэтин эргийбэт да, син биир үчүгэй. Өссө ордук үчүгэй. Былыр кини уларсык, кыттыгас доҕор эбит буоллаҕына, билигин киниэнэ эрэ. Ити, дьиҥинэн, албыннаныы. Эр киһи диэн куруук уларсык. Сыһыан саарбах – бүгүн баар, сарсын суох. Таптал диэн субу баар түгэн. Таптыырга сарсын диэн суох. Биир түгэни эрэ мүччү тутумуохха, баарынан сөп буолуохха. Алыс элбэҕи эрэйиминэ, аптаах түгэн хос-хос дириҥэр тимириэххэ. Тирэҕэ суох, эрэлэ суох… Хас түгэн бүтэһигин курдук уохтаахтык, эмиэ да улгумнук, эмиэ да хорсуннук хаһан да умуллуо суохтуу умайыахха. Бэйиэтимсийээри гынна дии. Анна Афанасьевна дуо бу – үс этээһи билбэккэ сүүрэн тахсыбыт эдэрчи дьахтар. Түүҥҥү симиэнэ, куорат бүппэт түрүлүөнэ атын аан дойдуга хаалбыта. Истиҥ мичээр, тэтэрбит им, сэгэйбит уос киһини тупсарар да эбит.

– Аанчык?

– Мин!

Өссө биир бүтэһик түгэн дьол буолан кубулунна.

– Урут хайдах этэй диигиин? Кини тула сир эргийэр этэ.

Бэйэтигэр бэйэтэ дуу, ким дуу соҥнообут өйдөбүллэринэн кэлгиллибит Айыыда сөллөн бараары гынна. Хата, бу үчүгэй буолаарай. Маайка бэйэтин кистэлэҥин ыраах утааран, атын дьон алҕаска сэгэс гыммыт аан дойдутугар дьулуста.

Кини «тоһуппатах» кыыһа диэн суоҕун кэриэтэ этэ. Кыыс диэн, сиппит, оннуларын булбут дьахталлар ити оҕоҕо абылаппыттарын билбэккэ да хаалаллара. Туох дьикти күүһэ быыкаа уолга уйаламмытын таайа сатаан эрэйдэнэллэрэ. Дьахтар өйүн сүүйэр, хараҕын баайар, хараарчы иирдэр ньыманы алыс эрдэ билэн кэбиспит уол, бииринэн-иккинэн сөп буолууһу дуо, үөһүгэр киирэн испитэ. Быһа тиийэр суолу билэрин оҕото сыттаҕа. Хас акаары сүрэҕин күлүүһүн тылын апчарыйан баран сүтэрбитин ким аахпыта баарай, бэйэтэ да билбэт ини. Таах да, кэпсэнэрэ диэн бэйэтин киэнэ. Киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук үлүгэрэ. Айыыда да ол «дьолтон» маппатаҕа. Саҥа умайан иһэн туораан биэрэн, хата, улаханнык оҕустарбатаҕа. Миэнэ диэбит киһитэ өссө кимиэнэ эрэ буоларын аһаҕастык араатардыырын, өрүү кэлиэ-кэлимиэ биллибэтин, саарбаҕын, албынын син тулуйбахтаабыта. Уол оонньуутугар сөп түбэһэн, хардатыгар бэйэтин албынныан ол өттүгэр уопута суоҕа. Кини оччолорго уон сэттэлээх эрэ кыыс этэ. Былдьаһыктаах Болуодьата киниттэн ураты өссө хайа эрэ Аанчыктыын сылдьарын билэрэ. Ону кытары эйэлэһэригэр тиийэрэ. Аанчык эрэ буолбатаҕын билэн эрэ баран, сүрэҕэр ыттарбыта. Ама да Болуодьа сырыылааҕын иһин, аһара дии. Кыргыттар даҕаны ити уолга эрэ иилистэр баҕайыларый, атыыр уонна суоҕар дылы. Айыыда төһө өр оннук эйэлэһэн сылдьыа эбитэ буолла – Аанчык, аһаралаан, уолуттан маппыта. Сэмэйэ бэрт буоллаҕа. Өссө ол саамай сытыырхайа сылдьыбыт кэмэ этэ. Аанчык туһунан истэн эрэ билэрэ. Болуодьа кэпсээниттэн. Айыыда курдук сэмэй кыргыттары ордорор ааттаах, киирбит-тахсыбыт, бэлиэр сырыылардаах Аанчыгын тылынан сиилиирэ да бара турара. Айыыдаҕа суох Аанчыкка, ол кыыска суох Айыыдаҕа баара эбитэ буолуо. Дьиҥэр, Болуодьа эҥкилэ суоҕу көрдөөн, кыыс бөҕөнү сыымайдаатаҕа. Үгүстэн биир үчүгэйи сүүрдээн ылаары. Бүтэр уһугар кыыс барыта биир аатырдаҕа. Үчүгэй үлтүркэйдэрин холбуу туттахха, таптал дьикти мозаиката таҥыллан тахсыа дии саныыра буолуо. Бары-барыта бытаан, биир кэм биир бүрүйэн турар бириэмэтигэр чуо кини эрдэ сайдан эрэйи көрдөҕө. Ол да иһин атын кэм киһитин курдук көстөрө. Болуодьалар билигин, арай, элбэхтэр. Атын өттүнэн сайдыбыт Болуодьа, таптал диэн мозаика буолбатаҕын, биир үлтүркэй эмискэ үгүс өҥүнэн үрүт-үөһэ оонньоон бүтүн мозаиканы солбуйарын билиэ өссө эрдэ этэ. Дьиҥинэн, ким даҕаны таба таайар кыаҕа суох – үлтүркэйдэртэн хайата биир үтүө күн күндү таас курдук күлүмүрдүү кыыһыаҕын. Кэлин уһугар Айыыдаҕа тиксибит үлтүркэй өйүгэр эрэ оҥорон көрөр мозаикатын сорҕото эрэ буоларын билиниэхчэ билиммэт. Үгүстэн үчүгэйин, араастан астыгын талан ылар быраап болуодьаларга эрэ бэриллэр. Айыыдалар, миирэлэр баарынан сөп буоларга ананнахтара.

Арай, Маайка олоҕурбут сиэри соҕотоҕун утаран, үлүһүйүүттэн үлүһүйүүнэн олорор. Үрүт-үөһэ үлтүркэйи сыбаан таҥмыт мозаиката иирбит худуоһунньук айбыт иэмэ-дьаама биллибэт хартыынатын санатар.

Анна Афанасьевна барытын сөрү-сөпкө оҥоро сатыыр. Умна быһыытыйбыт оонньуута өҥө-дьүһүнэ суох олоҕун эмиэ да курус тыынныыр, эмиэ да дьоллуур. Сэрэх дьол, сэмэй дьол төһө уһуой, тугу толук көрдүөй? Эйэҕэстэй сэгэригэр эрэниэн баҕарар да, урукку умнуллубат эбит. Ким эрэ эрэ буола сылдьан дьүһүн кубулуйбута аахсыллыбат. Киһи ис сүрүнэ өҕүллүбэт. Иһийэн сылдьар иҥэ-дьаҥа хаһан эрэ төлө барыа буоллаҕа.

– Иирбэтэх эрэ киһи. Иккиһин…

Ол эрэ мэһэйдиир. Саарбахтыыр санаа аалар да аалар, субу баар дьолу тула өттүттэн кэрбиир. Сүрэх сүгүннүө суоҕун өй араарыллыбакка, кини өссө да бу дойду бороҥ олоҕуттан тэйэ илик эбит. Эмиэ сыыһа туттан, түҥ-таҥ тыллаһан киһитин үргүтэн кэбиһиэ. Ол өттүгэр кинилэр иккиэн да уларыйбатахтар. Этиһэ түһэн баран эйэлэһэллэр, тэйсэн иһэн төннөллөр. Онон саатаан, сыһыан биир тэҥин саҥардаллар. Оннук түгэннэргэ Аанчык эмиэ уон сэттэлээх, киһитэ эмиэ уон тоҕустаах курдук сананан ылаллар. Ойоҕун кытары дьон тэҥинэн олорбуттар үһү ээ. Эриэ-дэхситик, эйэлээхтик. Киниэхэ тигистэ да уруккутугар төннүөх муҥа дуу? Эрэй эмиэ эргийиэ дуо? Аанчык киһитин билиҥҥи бэйэтин атыҥырыыр. Уруккута ордук күндү дии сыһыахча. Иннэ-кэннэ биллибэт, уларсык, быстах эрээри уон оччонон омуннаах таптал дуу, субу билиҥҥитэ дуу – ол туһунан санаабат буола сатыыр. Эдэр эрдэҕинээҕиҥ хайдаҕын да иһин күндү. Уонна оччолорго аан маҥнай таптаабыта. Ааспыт иһигэр оннун булбут сыһыан тиллэрэ хайдах эрэ. Син биир тэҥнии тутаҕын. Уруккуну, билиҥҥини. Киһитэ – барар-кэлэр сирэ суох буолан дуу, дьахтарын кыһытаары дуу – киниэхэ төннүбүтүн билиниэхчэ билиммэт. Кэм да бэйэтин албыннана сатыыр. Кэһэйбэтэххэ дылы. Сити баар – үчүгэйи үргүтээри гынна. Уруккуну умун, сарсыҥыны санаама. Дьол диэн субу баар, билигин эрэ. Куруук диэн кураанах, мэлдьи диэн мэнээк, үйэлээх диэн үһүйээн. Арай, ити киһитэ эдэригэр мэлдьи бииргэ буолуом диэн кыыс аайы андаҕайара. Онто ханна баарый? Эргиир диэн баара дуу – туох барыта эргийэ, төннө турар эбит.

Сып-сап, сыыһа-халты – бу дуо, ыралаан байбыт ырайа? Уһун тыыннаах, омуннаах уол сыта да суох. Пластилин дии-дии аһара эллээн, атынын кытары саба баттаан кэбиспиттэр быһыылаах. Оччолорго Аанчыкка айака курдуга. Уолугар эрэ бэрт буолаары куотуммат этэ. Сөп түбэһэ сатыыра. Алыс эрдэ сайдыбыты хаһан ситээри… Дьэ билигин этэ буо, хайа муҥун, кини да ыанньыйдаҕа, санаа хоту сайыннаҕа. Онно кэлэн, эр киһитэ мөлтөөн биэрдэҕэ. Кэм да барыта биирдэ кэлбэт. Үчүгэйэ үксээбит атын дьоҕура суйдаммыт, кыаҕа кыйдаммыт. Инньэ диэбэт быһыылаах, бэйэтин билинэрэ билигин да баар. Киһитин кириитикэлээн өлүө дуо, билигин аны атыннык сөп түбэһэр.

– Саҥа дьыл бу кэллэ.

Күлүккэ сытааччыбыт саҥалаах эбит дуу. Урут ньылыбыратан биир тыынынан кутан кэбиһэрэ. Истэн эрэ кэбиһиллэрэ, үксүн өйдөөбөтөр да. Кини эдэригэр былдьырытыҥы этэ. Эллииллэригэр, таарыйа, ол итэҕэһин кытары көннөрбүттэр быһыылаах.

– Уой, мин тугум да бэлэмэ суох. Һуу, хата, отут биирискэ дьуһуурустубам буолбатах, – Анна Афанасьевна аралдьыйарыгар тиийэр.

– Оттон бастакыга? Үлэҥ күнэ дии.

– Үргүлдьү сылдьыллыа буо.

– Эн бөх… ээ, сах, милииссийэ буолбутуҥ өйбөр баппат.

– Милииссийэ да киһи.

– Наһаа үчүгэй киһи.

Урут имэҥнээх бэйэтэ аны имэрийэр эрэ. Ол да туох куһаҕаннаах үһү. Ити хайдахтаах дьахтар түбэһэн, бу оройунан көрбүт уолу олох чычаас, иитийэх оҥорбута буолуой? Анна Афанасьевна ыххайыа дуо, кэмэ кэллэҕинэ бэйэтэ быктарар ини. Ойоҕун туһунан санаата да хайдах эрэ буолар.

– Оҕом эрэйдээх. Наһаа да аҕынным.

Сити баар, санаатынан собуоттаата быһыылаах.

– Киһи, дьиҥэр, оҕо туһугар олорор.

Ити дьахтарга ыарыылаахтык иһиллиэ диэн өйдүүр аат суох. Анна Афанасьевна да оҕолонуон баҕарбатах үһү дуо. Өскө өйө бааллыбатаҕа буоллар, кини инньэ сүүрбэччэлээх кыыстаах дуу, уоллаах дуу буолуо этэ. Сүүрбэччэлээх… Төлкөлөөх саас кэннинээҕи саас. Үөмэн кэлбит үчүгэйи үргүттэҕэ ити. Дьахтар иһигэр эмиэ туох эрэ иитиллэн барда.

Баҕар, бу албын буолаарай? Хайдахтаах да бэйэлээх хатыламмат, хаһан эрэ буолбут хат эргийбэт. Ол да иһин өйүн сынньан тахсар. Урукку Аанчык болтойдо да бүтүүкэтэ. Уол иннин син ылан тэйэрэ. Төһө да сонумсаҕын иһин, иҥнэн сылдьымалаабыта. Кыыс быһа хантаарыҥнаан, улахан саҕа буолбута буолан уолун оонньоторо, онтунан бэйэтигэр тардара. Ылларбытын эрдэ биллэрбэтэҕэ буоллар, баҕар, син туох эмэ тахсыа эбитэ буолуо. Эр киһиэхэ сонор наада. Бэйэтэ эрэйинэн бултаан булбутун, сэриилээн бас билбитин ордорорун оҕото сыттаҕа. Аара сытары хомуйбутун ахсааҥҥа да ылбат ини.

– Эн олох уларыйбатаххын ээ.

Ити сүүрбэччэ сыл тухары кэнсиэрбэлэнэн сылдьыбыккын диирин быһыыта дуу? Кини курдук дьүһүн кубулуйа оонньооботоҕо, ким да кинини эллээн эрэйдэммэтэҕэ.

– Аанчык, эн миэхэ итэҕэйбэккин быһыылаах. Өйдүүгүн, эйигин хаһан да умнуом суоҕа диэбиппин?

Сүүрбэ сыл буола-буола санаан кэлэринэн өҥнөн эрдэҕэ. Итэҕэйиэн баҕарар да, кэһэйбитэ бэрт.

– Ол да буоллар, мин Болуодьаны наһаа үчүгэйдик саныыбын. Бириэмэ аастаҕын аайы, соччото суоҕа сотуллан иһэринэн маладьыас.

Иһэ-таһа такайыы Айыыда уонна, утуйа да сытан, учуутал Аида Николаевна атыннара биир-биир арыллан истэҕэ үһү. Уонна хайа сирэйинэн Маайканы «куруустуур»?

Сирдьит диэбиппит, киһибит остуоруйа сорҕото эбит дии. Туманы убата түһүөххэ дуу. Айыыдаҥ билигин да бэрт. Быһа мылталлан сүүрбэтин эрэ ааспыт кыыс оҕо дуу диэн киирэн биэриэххэ сөп. Көбүс-көнө, отой укааска курдук. Миралар, маайалар ыра сатаан эҥин-дьүһүн буолаллар, олохторун бүппэт муҥҥа-эрэйгэ кубулуталлар. Оттон ити Айыыда курдуктарга үчүгэйэ дьикти. Эҥин салоннары кэрийбэттэр, дьиктиттэн дьиктини, кэхтибэт кэрэни эрэннэрэр кириэмнэри хомуһан ороскуотурбаттар, сөҕөн, ордугу-хоһу аһаабыттара да иҥпэт. Таһаа диэтэххэ таһаа, быһыы диэтэххэ быһыы – барыта-бары сөрү-сөп. Майгыбыт да мааныта, санаабыт да сайаҕаһа. Таах да майгыта тимир-тамыр соҕус. Кырааската да суох кыраһыабай хараҕынан кытаанахтык көрөн кэбиһиэ да бүтүүкэтэ. Учуутал буо, учуутал, – Маайка утарыта. Ол да буоллар, син тапсаллар. Айыыдаҕа – ойоҕос дьүөгэ, дьүөгэтин атын дьүөгэлэрин соччо билэттээбэт. Ити Мираны, холобур, бүгүн саҥа көрдө.

– Мин эйигин хаһан да умнуом суоҕа диэбиттээҕэ… – Айыыда атын кэм иһиттэн тахсыан баҕарбат быһыылаах.

– Эйиэхэ эмиэ дуо?

Ити Мира алҕас ыһыгынна быһыылаах.

– ? – Айыыда хараҕа төгүрүйэн хаалла.

Хайдах?! Кини эмиэ?! Уонна дьүөгэлэнэн абыран. Хас сыл бииргэлэстилэр, ол тухары бэйэ-бэйэлэрин үөрэтиһэн, кэпсэтэр тиэмэлэрэ да кэмчитийбит курдуга. Уруккута син мээнэ Мира, киһи киһитэ Мира, онтон дьиэ иһинээҕи Мира уонна Болуодьа. Эс, алҕас ини.

– Оттон… оннук буолан хаалбыта, – уонна дьүөгэтин сирэйин таба көрбөт үлүгэрэ.

– Ол да иһин… кини киһи хайаан уларыйыай…

Айыыда нэһиилэ туттунна быһыылаах. Учууталын туһунан бу да түгэҥҥэ умнубата тоҕо бэрдэй.

– Болуодьа дьыбаана буолбаккаҕын. Эрдээх ааттаах уонна. Киһи эрин иирдибитиҥ буоллаҕай, быраҕыллыбыты хомуйдаҕыҥ, – үрүт-үөһэ кут да кут.

– Эн хайдах буоллуҥ?

– Көссүүлэһэр дьыбааҥҥынан өҥнөөрү ыҥырбытыҥ дуо?

– Көссүүлэһээр?! – Мира дэлби барыахча.

– Уонна. Эриҥ киһи ахсааныгар да киирбэт буолла дуу? Эчикийэ Болуодьа баарын кэннэ…

– Мин? Болуодьалыын? Саҥам диэн саҥара олорор ээ.

– Быктаран баран мэлдьэһээри гынаҕын дуо?

– Уой, Айыыдаа, эн өйүҥ бааллыбыт быһыылаах. Өссө күнүүлүүр дуу, былыр үйэҕэ ааспыт дьыаланы баран.

– Хайдах?

– Сүүрбэ сыллааҕыны билигин кэлэн аахсаары гынаҕын дуо?

– Эн? Эмиэ?!

– Мин да киһи буоллаҕым, ол бэйэлээхтэн матыам дуо.

Дьэ, былдьаһыктаах Болуодьа эбит.

– Сылдьыбытыҥ диэн, бу тухары кистээбитиҥ баар ээ, кыһыыта.

Айыыда арыый да уоскуйда.

– Оттон… хайдах эрэ тылым тахсыбатаҕа.

Биирэ аҥаардастыы айманар, эргийэн кэлэ-кэлэ Болуодьа эрэ туһунан саҥарар. Биирэ, кыттыгастаах буолан, бэркэ сэргээн истэрэ буолуо. Эбэтэр дьүөгэтэ аһара рекламалаан, былдьаһыктаах Болуодьаны бэйэтинэн эккирэтиспитэ дуу? Ама да оччоттон-баччаҕа диэри эр киһи тиийбэт аатырбытын иһин, аһара дии. Туох бэйэлээх кыраһаапчыга ити кыргыттар ыккардыларыгар кыбыллан эрэйгэ тэппитэ буолла?.. Аараттан Маайка обургу бэйэтэ интэриэһиргээри гынна. Саҥа доҕордооҕун туһунан быктарбатаҕа да үчүгэй. Билигин дьахтар аны сонордьут буолан турар. Дьүөгэ эҥин аахсыллыбат. Киһим диэхтиир да, киниэнэ үһү дуо – кэм да уларсык. Биир дьахтары кытта олорор үһү. Ойоҕум буолбатах диэн андаҕайар да, туохтаах эрэ дьахтар буолан иҥнэн олордо ини. Онтон ороон таһаарар уустук соҕус буолуо. Ол дьахтартан тугунан ордон, туох бэйэлээҕинэн ымсыырдан киһитин ыбылы ылыай. Саатар, кимэ-туга биллибэт, киһитэ култуурамсыйан кини баарыгар атын дьахтар аатын да ааттаабат. Киһим диир даҕаны, саҥа билсэн эрэллэр. Үчүгэйэ дьикти, сонуҥҥа ини. Дьикти сиргэ саҕаламмыт сыһыан син сайдыах курдук. Дьахтар буолар диэн эрэй эбит. Туох да диэбит иһин эр киһиттэн тутулуктаах, эр киһинэн эрэ олоруохтаах. Төһө да үөхтэллэр, эр киһиттэн сылтаан айгыраабыт аатырдаллар, кинитэ суох олох диэн туох аанньа үһү. Үчүгэй эр киһини күүтэн үйэҕин моҥуохтааҕар, биири эмэни да сөрүү тардан, баҕаҥ хоту эллээбитинэн бараҕын буо.

«Былдьаһыктаах Болуодьаларын көрбүт киһи баар ини!» – Маайка биир туһунан саныы олорон олох атыҥҥа көһө оҕуста. Рекламата сүрэ бэрт буо.

– Кыыһырыма, мин оонньоон этэбин. Эн расслабись буолууй.

Анна дьигиһийэ тыҥыыр сапка иилиллибит курдук. Сэрэх бөҕөтө. Киһитин хас тылын ханна эрэ тиһэр, хос суолтатын хостуу сатыыр. Анарааҥҥыта албына аара суйданан, тылынан оонньуура лаппа аччаабыт. Олох саҥа билсибиттэрэ буоллар, кыһаллыа суох эбит. Уруккутугар тэҥнии тутан көрөр буолан, барытын-бары мыыныах курдук. Уһун тыыннаах эрдэҕинээҕитин умнубатаҕа мэһэйдээтэҕэ үһү. Таптаабат эр киһи да дьахтары өйүн баайан өрүтэ тыыннарар, сүрэҕин сүүйэн сиртэн тэйитэр эбитэ. Хайа да бэйэлээҕи таба таайар, өтө көрөр төрүү дьоҕурдааҕа эбитэ дуу? Эмиэ киирэн биэриэх муҥа дуу, билэ-билэ. Иккиһин абылаттаҕына, туох да бэйэлээх абырыа суоҕа. Биири бииринэн солбуйаллар, онон эрэ аралдьыйаллар. Аанчык атынтан атынынан солбуйан, аалан ыалдьар сүрэҕин уҕарыппыта. Кинини умнарын умнубатаҕа. Кини диэн атыны кууһара, уоһун уоска даҕайара, атын аан дойдуну арыйара. Эрдэ дьахтар буолбута эрэйгэ тэппитэ. Киһитэ сиэтэн киллэрэрин киллэрбитэ да, салгыы сирдээбэтэҕэ, муннаран кэбиспитэ. Аанчык атын таптал диэн тугун саҥа билэн иһэн, тохтоон хаалбыта. Оччотооҕу уолаттар кинини сирдиэхтээҕэр, бэйэлэрэ да иннин-кэннин билбэт этилэр. Баҕар, син мээнэ буолуохтара да, били уолугар тэҥнии тутар буолан, атыттар сүүйтэрэллэрэ үгүһэ. Маҥнайгы киһиҥ ол өттүгэр үчүгэй буоллаҕына, салгыыта астык буолуо диэн тойоннууллар да, Аанчыкка атыннык эргийэн тахсыбыта. Уһулуччуну хатылыыр эр бэрдин көрдөөн өр да эрэйи көрбүтэ. Отой кэлин эрдэммитэ. Онтон эмиэ. Бары киниэхэ сөп түбэспэт аатырбыттара. Дьон син олорор ээ. Киһи барыта аналын булар үһү дуо. Киниттэн атын үөрүө эбит – аан маҥнай таптаабыт киһитин кытары хоонньоспута. Чахчы оннук этэ да, кини саҕа сырыылаах суоҕун курдук саныыллара. Дьон тылыгар туохтан сылтаан киирэн биэрбитин бу диэн өйдөөбөт. Оннооҕор тыытылла, амтаһыйа илик уу туҥуй кыыһы өрө татакалатар сүрдээх да уол эбит, бу санаатахха. Билигин эбитэ буоллар ньии…

– Истиий… – киһитигэр эмиэ чугаһыыр.

Кинини хараҕар оҥорон көрө-көрө өлөр-тиллэр ыккардыгар киирэрэ, бэйэтигэр бэйэтэ бэлэх оҥороро. Ол бэйэлээҕэ субу аттыгар сукуллан баран олордоҕо үһү. Бэлиэр эстибитэ буолуо, кимиэхэ да ситтэрбэтэх, иннин биэрбэтэх эр бэрдэ? Киһитэ сыҥааҕын анныгар тигиилээҕэ аллараттан ынырык баҕайытык көстөр эбит.

Үчүгэйдик да саҕаламмыт эбит – маҥнайгы таптал, маҥнайгы хоонньоһуу. Уолга барыта оонньуу эбитэ буолуо. Өссө биир кыыһы «тоһуттум» диэн очукуо суруннаҕа. Оонньообуттара оҕо буола сыспытын кини билбэт ээ…

– Бэйи, мин барыым.

Айыыдалаах айдааннарыгар кыттыспатах кыттыстын. Дьоно Маайка баарын да туһунан умнубуттар быһыылаах. Ама, сүүрбэ сыллааҕы итинник дөбөҥнүк эргиллэрэ буолуо дуо? Эргэрбит «файл» диэн өй «корзинатыгар» көһөрүллүбүтү тилиннэриэххэ сөп эбит дии. Ааҕарга эрэ аналлаах «файл» ини.

– Чэ, оччоҕо… – дьиэлээх дьахтар хасааһын таһаарар. – Кыһылы баҕас иһэр инигит?

Маайканы эмиэ кыттыһыннарда. Ити кэннэ хайдах тахсан барыай. Айыыда испэтинэн өҥнөн байааччы.

– Инньэ да гыныаҕыҥ, – көр, сөбүлэстэҕэ дөбөҥүн.

Былыргы да, билиҥҥи да быраабыланы билиммэт эбит.

– Мин эйиэхэ ытанан да байбытым. Ол тухары арыллыбатаҕыҥ сүрдээх дии.

Быраабыла баайа сылдьыбыт Айыыдатыгар кыһыл бэрт түргэнник төбөтүгэр таҕыста быһыылаах.

– Ол арылларбыттан ким абыраныан баран.

– Дьүөгэ ааттааххын уонна.

Биирэ саҥарбат. Таптал быраабыланы билиммэт, ол – эн тус бэйэҥ кыһалҕаҥ. Туохтаах Болуодьа буулаан, бу кыргыттары булкуйбута буолла. Маайка, арай, кыһалҕата суох. Ол «дьол» киниэхэ тиксибэтэҕэ диэххэ сөбө дуу. Таах да, элбэхтэ эрэйдэнэн көрбүтэ. Ол үлүгэртэн биири эмэни тутан хаалбатаҕа дьикти. Айыыда, ытаан-ытаан баран, син эрдэммит дии. Ити Мирата даҕаны, саҥата суох таптаан-таптаан баран, оннун булбут. Биирдэ эрэ таптааҥ диэн ким да мээрэй быспатаҕа. Баҕар, иккиһин таптаан ирээттэрин ылбыттара буолуо. Маайка, арай, супермаркет иһигэр муммут дьахтар курдук. Эр киһи эрэ илэ мэнээк. Киниэхэ сөп түбэһэр суоҕун курдук суох. Кини киһи эрэлин сүтэрбэтинэн маладьыас. Күүтэр даҕаны, көрдүүр даҕаны. Эс, бу тухары кини кими да таптаабатаҕа буолуо дуо? Бу дьахталлары көрөн олорон, көххө, кини эмиэ кими эрэ өйө көтүөр диэри таптыан баҕарда. Таптыырга дылыта да, ол туох да суолу-ииһи хаалларбакка иинэн-сүтэн хаалара. Кимиэнэ эрэ умайар сулус курдук эбит буоллаҕына, киниэнэ, баҕар, сындыыс кэриэтэ буолуо. Син биир сулус кэриэтэ умайарын умайар да, суола сонно сотуллан иһэр. Кини таптала биир чаҕылхай түгэн. Инньэ диэн бэйэтин уоскутуна сатаата. Сулус биир эрэ, оттон сындыыс аата да, ахсаана да суох. Аата суох таптал диэ.

Аҕыс айдаанынан арахсыбыттара. Хата, кини буруйдаах курдук буолан тахсыбыта. Эмиэ эрэйинэн таҥыллыбыт таптал үрэллэрэ дөбөҥ эбит этэ. Барыта бүттэ, кини аны суох! Өлбүтэ! Итинник нуота уһаабатаҕа. Наай гыннар, биир-икки күн үөхсүбүтэ. Онтон саҕаламмыта эрэй, таптал дьиҥ өрөгөйө. Бүтүн аан дойдуну кини эрэ апчарыйбытыныы, атын диэн Аанчыкка суох буолбута. Санаа да санаа, ытаа да ытаа. Уонна олорон да диэн дэтэлээбитэ. Ааттыа этэ, ол-бу буоларын кытары эйэлэһиэ этэ, төннүө этэ – улахамсыгын сорҕото мэһэйдээтэҕэ. Аны кэлэн туох да аралдьытыа суох курдуга. Өр да эрэйдэммитэ.

Хайдахтаах дьон аҥаардастыы, бүтэйдии таптаан, онтуларын үйэлэрин тухары бүөбэйдээн сылдьаллара эбитэ буолла. Өҕүллүбэккэ, атынтан атыҥҥа аралдьыйбакка. Иэйии иһин иэстэспэккэ. Баҕар, итинник ааһан хаалбыта буоллар син да этэ. Киниэнэ киниэнин курдук содуллаах этэ. Уол обургу оҥоруутун оҥорон баран, куота көттөҕө. Оонньообуттара оҕо буолбутун билэн баран, Аанчык букатын өлө сыспыта. Билигин эбитэ буоллар ньии. Биир оҕо кэнчээйи үһүө, дьол диэ этэ. Оччолорго саат-суут, муҥур уһук курдуга. Дьон тылыттан, ордук төрөппүттэриттэн саллара да бэрдэ. Арай уолугар быктарбыт буоллун? Оччотооҕу доҕоро холоон онтон дьоллонуо этэ. Хайа эрэ кыыс киниттэн хат буолбутун туһунан быктарбыттааҕа. Ол кыыһа тута түһэртэрэн абыраабыт үһү. Киниэхэ оннук диэн сүбэлиэ этэ. Таах да, мин оҕолорбун үчүгэйдик иитиэм диэн ыраланарга дылыта. Аанчык да түһэртэрбитэ. Онто эмиэ киниэнэ киниэнин курдук содулламмыта. Өр эмтэнэн нэһиилэ өрүттүбүтэ. Ол туһунан кини санаабат буола сатааччы. Дьылҕата буоллаҕа, өрөлөһөн да, ытанан да туһа суох. Онно барытыгар киһитин буруйдуу саныыра. Кини куһаҕана Аанчыкка эмп кэриэтэ этэ. Ол куһаҕан ааһан биэрбэт тапталы туора сотоорой диэн өйүнэн үөҕэрэ, сүрэҕэ буоллаҕына – ону билинэн бэрт.

– Таптаабатах эрэ киһи… – мэлииппэ кэриэтэ мээрилиирэ.

Чахчы уонна таптаабатаҕа. Сүрэҕэ син күлүүстэммитэ, бэйэтэ бүтэйиэҕинэн бүтэйбитэ. Ол бэйэлээх кириэппэскэ ким чугаһыай. Холонон көрөөччүлэр бааллара да, бары хайдах эрэҕэ дылылара. Кэһэйбитэ бэрт буоллаҕа. Эрдэммитэ да аахсыллыбат. Дьонтон эрэ хаалсымаары эрэйдэнэ сатаабыта да, кини да тулуйбатаҕа, киниттэн да кэһэйбиттэрэ. Бу – сүрдэнэ сылдьар кэмэ этэ. Анна Афанасьевна эттэ-тыынна да сокуон. Тимир дьахтар, чуолкай дьахтар диэн кини. Хамаандалыахтаах, барыта кини этэринэн буолуохтаах. Инньэ гынан, дьүөгэлэрин кытары тэйиппитэ. Киһини истэр аат диэн суох, барытын кини билэр аатырар, сокуонтан ураты тугу да билиммэт дьахтары ким тулуйуой. Үчүгэйэ диэн кини өйүнэн барытын өйдүүр. Билигин кэлэн уларыйыа дуо. Уонна дьон толлоро туох куһаҕаннаах үһү. Иһигэр эрэ өтөн киирбэтиннэр, дьиҥ бэйэтин эрэ таарыйбатыннар. Дьиҥ бэйэлээх эрэ суох, иһэ-таһа барыта таастыйбыта дуу?

– Эйигин мин мэлдьи санааччыбын ээ.

Саҥатыйбыт доҕоро сирэйин эрэ салаабат. Ким итэҕэйиэн тыллаһа олороро буолуой?

– Оннук буолбаккаҕын…

– Эн итэҕэйбэккин дуо?

Оттон эн итэҕэт ээ, дьахтар өйүн баайар судургу. Аны кэлэн тылынан эрэ оонньоохтуур буоллаҕыҥ. Билиҥҥи Аанчыгынан хайдах оонньуургун, дьэ, көрүллүө.

Анна Афанасьевна киһитин саҥата суох одуулуур. Эйигин дьөлө үүттүөхтүү быһыччы көрөрө, этиэхтээҕин этэ охсоору гыммыттыы сылыбыратан саҥарара, туох баар туттара-хаптара олох уруккутунуу. Арай былдьырыта былдьаммыт. Кырдьарын кырдьыбыт, хайдах эрэ харааран, иинэ хатан хаалбыт. Эр киһи эрдэ кырдьар эбит. Күүһүн-уоҕун эрдэ бараабыт аанньа буолуо дуо. Бэйэтэ да бэрт үһүө. Омос көрдөххө эрэ эдэрчи. Ити киһитэ устар күнү быһа сирэйин өрө мыҥаан олорон көстүө да суоҕу көрөр ини. Хас сурааһын хайдах суруллубутун үөрэтэн үөрэттэҕэ. Кини да урукку Аанчыгы кытта тэҥнээн эрдэҕэ. Мылтай-болтой өһүргэс уонна өһөс кыыс сорҕотун да тимир-тамыр, дьиппэ дьахтартан була сатаан эрэйдэннэҕэ. Тыла минньигэһэ дьикти. Суоҕу да баар гына хараҕар көрө оонньуур бэйэкэтэ дуу? Аны кэлэн романтига киирдэҕэ. Эр дьону эҥин элэмиэн эрэ курдук саныыр Анна бу киһи эйэҕэһин-сайаҕаһын, санаатын барытын толорорго бэлэм курдугун кэмиэдьийэҕэ холуохча. Киниттэн атын үөрүө эбит, бэлэм эллэммит, сиэр-майгы өттүнэн, дьэ, сиппит, идеальнайа киирбит киһи бэлэх курдук кэлэн биэрбитин. Арыый атыттар хайа да акаарыны арбаан, иитэн-аһатан олорорго бэлэмнэр. Эр киһилээх эрэ аатыраары.