Kosova'da Çağdaş Türk Edebiyatı
Tan gazetesi bünyesinde, 1973 yılında, Çevren (Toplum, Bilim, Yazın ve Sanat Dergisi) adlı dergi çıkar. Bu dergi, sıralı olarak, yirmi yıl boyunca yayınını aksatmadan yayımlanır. Başlangıçta üç ayda bir yayınlanan dergi, 45. sayısından itibaren iki ayda bir yayınlanmaya başlar. 1990’lı yıllarda devlet desteğinin kültür ve sanat dünyasından çekilmeye yüz tutmasıyla birlikte, yirmi yıllık yayın hayatının ardından, kapanmak durumunda kalmıştır. Çevren dergisinin son olarak, Aralık 1992 tarihinde, 90-92 sayısı çıkar. Sonraki yıllarda da, Eylül 2001 ve Mart 2002 tarihilerinde, Prof. Dr. Nimetullah Hafız’ın başkanlığında özel sayılar çıkartılırsa da Çevren artık bir daha yayınlanamaz (Krasniç 2007).
“Türk dünyası sınırları arasında ün yapmış pek çok ünlü kişi ve liderler hakkında yapılan çalışmaları yayınlayan “Çevren” dergisi bunlar arasında Tito ve Atatürk gibi liderlerin yanı sıra Nazım Hikmet, Aziz Nesin, Hacı Ömer Lütfü, Elias Canetti, Branislav Nuşiç, Orhan Kemal, Reşat Nuri Güntekin, Sait Faik Abasıyanık vb. sanatçılara ve Mevlana Celalettin, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli gibi mutasavvıflara ve halk edebiyatının sevilen karakteri olan Karacaoğlan, Nasrettin Hoca’ya yer verir.
Dergide en çok işlenen edebî türün şiir olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Kosova Türk şairlerinin kendi yazdıkları şiirlere en çok yer verilmesinin yanı sıra, Yugoslavya, Türkiye, Balkan ve Dünya şairlerinin şiirlerine de geniş yer verildiğini görürüz.” (Krasniç 2007: 48)
Çevren, şiir dışında, Kosova halk edebiyatı ürünleri, derlenmiş metinler (tekerleme, mani, türkü, masal, efsane, deyim vb.), çağdaş edebiyat türleri, hikâye, deneme, hatıra, oyun, röportaj, eleştiri, vb. ile dil ve edebiyat konularına yer verdiği gibi, mimari, müzik, siyaset, kültür, sanat konularına da yer vermiştir. Derginin belirli bir yazı kurulu ve kadrosu olduğu gibi, Yugoslavya’da yaşayan, Türk, Boşnak, Sırp, Hırvat ve diğer etnik gruplara mensup yazarların akademik yazılarına da yer verilmiştir.
“1965 te Üsküp’te “Sesler” adlı aylık toplum sanat dergisinin, Kosova’da Priştine’de de 1969 da “Tan” gazetesinin yayınlanmasıyla Türk yayın, basın ve edebiyat hayatı daha da güçlendi. Ayrıca 1973 yılından beri Priştine’de her üç ayda bir çıkmakta olan “Çevren” adlı bilim ve sanat dergisinin etrafında seçkin bir kadronun bulunduğunu da sözlerimize ekleyelim. Yukarıda adlarını zikrettiğimiz şâir ve yazarlardan başka Hasan Mercan (d. Prizren 1944), İskender Muzbeg (d. Prizren 1947), Bayram İbrahim (d. Prizren 1947), Altay Recepoğlu (d. Prizren 1948), Avni Engüllü (d. 1947), Suat Engüllü (d. Üsküp 1950), Akif Bozacı (d. Priştine 1943), Zeynel Beksaç (d. Prizren 1952), Fahri Ali (Üsküp 1948) adlı imzalar da bu gazete ve dergilerde sıkça görülmektedirler.” (Alparslan 2000: 12)
Tan gazetesinden sonra, onun bir yayını olan Çevren dergisinin Kosova çağdaş Türk edebiyatının kurumlaşmasındaki rolü tartışılamaz bir gerçekliktir. Akademik bir bakış açısı ve titizlikle hazırlanan dergi, uluslararası bir çok kütüphaneye gönderilmiş, Kosova çağdaş Türk edebiyatının dünyaya açılan penceresi durumuna gelmiştir.
Yine Tan bünyesinde, 1990 yılında, Çığ adında bir dergi yayınlanmaya başlar. Çığ, Prizren’de yayınlanan bir edebiyat ve sanat dergisidir. Derginin editörleri arasında Zeynel Beksaç, Mehmet Bütüç bulunmaktadır.
Kuş da bu gazetenin bir kolu olarak, Ocak 1979 tarihinde yayınlanmaya başlar. Aylık bir dergidir. Kuş’ta çocuk şiirleri, hikâyeleri, resimleri … bulunur. Bu yönüyle, Kuş Çocuk Dergisi, Kosova’da birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar, ilköğretimde okuyan öğrencilerin bilgi ve kültür gereksinimini de karşılamıştır. Son sayısını 24 Mart 1999 tarihinde çıkartır.
Tan gazetesi dışında Kosova’da Türkçe yayınlanmış diğer gazeteler şunlardır: Delegeler (Priştine), İttifak (Priştine), Sesimiz (Prizren, 1996) Balkan (Prizren, 1999) Demokrasi Ufuğu (Priştine, 2001) ve Yeni Dönem (Prizren, 1999 devam ediyor). (Suroy 2007: 104-110) Sözünü ettiğimiz gazeteler Yeni Dönem dışında sürekli olarak yayın hayatına devam edememiş, çoğu bir ya da iki sayı çıktıktan sonra yayın hayatına veda etmiştir.
Kosova’da yayınlanan gazeteler arasında, Yeni Dönem adıyla yayınlanan gazeteyi, hem yapısı hem de sürekliliği açısından diğer gazetelerden ayırmak gerekmektedir. 24 Kasım 1999 tarihinde, Mehmet Bütüç’ün destek ve idaresinde, Prizren’de yayınlanan Yeni Dönem, özel bir gazete olması açısından dikkati çekmektedir. Yeni Dönem, haftalık bir gazetedir. Gazetenin sayıları sanal ortamda da yayınlanmaktadır.
Son olarak da Kosova Haber adında yayınlanan bir sanal gazeteden söz etmemiz gerekmektedir (http://www.kosovahaber. com). Kosova Haber, 2006 Nisan ayında yayınlanmaya başlamıştır. Gazete, önce hem basılı, hem de sanal ortamda yayınlanırken sonraları, ekonomik problemler nedeniyle sadece sanal ortamda yayınlanmaktadır. Gazetenin sahibi ve editörü Raif Kırkul, müdürü Altay Suroy’dur.
Gazetelerden sonra, Kosova’da yayınlanan dergileri kronolojik olarak sıralayacak olursak şöyle bir tablo ile karşılaşırız:
Doğru Yol Kültür ve Güzel Sanatlar Derneği, Kosova’da Türk kültürünü yaşatmak adına kurulmuş en köklü derneklerden birisidir. Prizren’de kurulmuş olan bu dernek, 1971 yılında Doğru Yol adıyla bir dergi çıkartmaya başlar. Bu dergi, Kosova SÖB’sinde Türkçe yayın yapan ilk dergi olma özelliği taşımaktadır. Dergi on beş sayı yayınlandıktan sonra1974 yılında adını değiştirerek yayın hayatına devam eder.
1976 yılının Aralık ayında, Prizren’de, Doğru Yol dergisinin bir devamı olarak Esin çıkar. Esin Dergisi, Doğru Yol derneğinin resmî yayın organı olması açısından önemlidir. Her sayısı 1500 adet basılmaktadır. Zeynel Beksaç, Agim Rifat, Ethem Baymak, Şecaattin Koka, Ahmet İğciler ve Altay Suroy, bu derginin belli sayılarının yayın sorumluları olmuşlardır. (Muzbeg 1988: 4) Yine aynı kurumun Mart 1981 tarihinde yayınlamaya Filiz
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
1
Örneğin Yugoslavya Krallığı dönemi 1918 yılında başlamakta ve 1941 yılına dek sürmektedir. Sosyalist Yugoslavya ise 1945 yılında, II. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulmuştur. Bu ayrıntımlar bilindikten sonra, tarihî süreci verirken devamlılık açısından yukarıdaki sınıflamanın aynen alındığı burada hatırlatılmalıdır..
2
Bakılabilir Nimetullah Hafız (1985), Kosova Türk Halk Edebiyatı Metinleri adlı kitap.
3
Bakılabilir: Prof. Dr. Nimetullah Hafız (1985), Kosova Türk Halk Edebiyatı Metinleri adlı kitap.
4
Sadece Prizren’de günümüze kadar gelen tekkeleri şöyle sıralayabiliriz: Sinanî, Kadirî, Rufai, Halveti, Sadi ve Melami tekkeleri.
5
Ayrıca bakılabilir: Prof. Dr. Ali Alpaslan, Çağımızda Türk Şiirinin Coğrafi Sınırları; Prof. Dr. Mustafa İsen’in kaynakça kısmında yer alan tüm çalışmaları.
6
Eserlerinin tam dökümü ve örnek metinler için bakılabilir (Hafız 1992).
7
Bilindiği gibi, Osmanlı İmparatorluğu 1699 Karlofça Anlaşmasından itibaren Rumeli topraklarından kademe kademe ayrılmaktadır. 1832 tarihinde Yunan Krallığı kurulmuştur. 1878 tarihinde, Romanya, Sırbistan ve Karadağ sınırlarımızdan kopmuştur.
8
Prizren, Priştine, İpek, Mitroviça, Vuçitırın, Gilan, Mamuşa, Dobruçan, Bilaç vd. Ayrıca Kosova’da Türkçe eğitim için bakılabilir: (Topsakal ve Koro 2007: 19-20).
9
Bu konuda elimizdeki veriler ne yazık ki sınırlıdır. Tam bir sonuca ulaşmak için Sırpça ve Arnavutça kaynakların taranması, bir araya getirilmesi ve bilimsel bir bakış açısıyla değerlendirilmesi gerekmektedir.
10
Bir liste verecek olursak: Rade Nikoliç, Lazar Vuçkoviç, Rade Zlatanoviç, Luba Popoviç, Petar Sariç, Bojidar Mildragoviç, Vladeta Vuçkoviç, Darinka Yevriç, Moşo Odaloviç, Slobodon Vukanoviç, Blagoye Saviç, Fehim Kayeviç, Stoilko Stanişiç, Duşan Nikoliç ve Miraş Martinoviç.
11
Bir liste verecek olursak. Şairler: Esat Mekuli, Enver Cerceku, Din Mehmeti, Besim Bokşi, Adem Gaytani, Muhamed Kırveşi, Fahredin Gunga, Çerim Uykani, Azem Şkreli, Rahman Deday, Mikro Gaşi, Ali Podrimya, Musa Ramadani, Beçir Musliu, İbrahim Kadriu, Eçrem Başa, Necat Halimi, Sabri Hamiti. Yazarlar: Tayar Hatibi, Recai Suroi, Ramiz Kelmendi, Anton Paşku, Rıfat Kukay, Recep Çosya, Samedin Mumciu, Yusuf Bucovi ve Resul Şabani.
12
Ayrıca bakılabilir: Recep Çosya (1978): Çağdaş Arnavut Hikâyeleri Antolojisi.
13
Bakılabilir, http:www.dogruyol-tksd.org
14
“Bu yazın kolu ortalama olarak yirmi yıl içinde her ay birer yazın saati ya da 250’den çok yazın saati, resital, yuvarlak masa konuşması, konferans ve anma saati düzenlemiştir. Bu yoğun etkinliklerde Tito’yu doğum ve ölüm yıldönümlerinde anma saatleri, HKS ve sosyalist devrimimizin jübilelerine sunulmuş yazın saatleri ve konferanslar, Atatürk’ü anma saatleri, Yunus Emre’yi, Tevfik Fikret’i, Vuk Karaçiç’i, Adem Gaytani’yi, Süreyya Yusuf’u, Aşık Veysel’i anma saatleri özel bir yer alır. Aynı böyle, bu kolun yazın saati düzenleme ve yayın etkinliği çerçevesinde yerli yazıncılarımız yanı sıra, öteki kardeş ulus ve halklara mensup yazıncılardan, dünya yazıncılarından Rentso Riki, İvo Andriç, Cahit Sıtkı Tarancı, Pablo Neruda, Naim Şaban, Rujdi Şuşa, Lyilyana Stoykoviç, Esad Mekuli, Vladeta Vukoviç, İon Arion, Zoran Çiçkareç, Salaydin Krasniçi, Enver Cerceku, Şpresa Siçeşta, Milorad R. Bleçiç, Lerka Çar Matutinoviç, Yasemin Yazıcı, Rahman Deday, İlhan Berk, Skender Kulenoviç, İlhan Kahraman, Ali Podrimya, Mesut Poyraz, Darinka Yevriç, Vehbi Kikay, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Vasko Popa, Muhammed Kırveşi, Çerkin Bütüçi, Stoyanka Grozdanov Davidoviç, Predrag Bodanoviç Tsi ve diğer ozan ve yazarların yapıtlarına yer verildiğini de önemle belirtmek gerekir. Yazın kolumuzun Prizren’deki etkinliklerine konuk olanlar şunlardır: Fazıl Hüsnü Dağlarca, Ümit Yaşar Oğuzcan, Duşan Pavloviç, Şükran Kurdakul, Prof. Dr. Mılosav S. Vukiçeviç, Gültekin Samanoğlu, Ümit Yaşar Işıkhan, Radoslav Zlatanoviç, Kerim Afşar, Necati Zekeriya, Şükrü Ramo, İlhami Emin, Suat Engüllü, Fahri Ali, Avni Engüllü, İrfan Bellur, Fahri Kaya, Aziz Nesin, Tahsin Saraç, Yard. Doç. Dr. Mustafa İsen vb.” (Muzbeg 1988: 5)
15
Şecaattin Koka, Altay Suroy, Zeynel Beksaç, Ethem Baymak, Agim Rifat Yeşeren’in yazarlık ve şairlik dönemlerinin ilk yıllarında derneğin etkin üyeleri arasında yer alan gençler olması dikkati çekmektedir.
16
“Yeni Hayat” Derneği kurulmazdan önce de değişik tören ve düğünlerde Priştine’de Türkçe müzik ircaa ediliyordu. Müzik enstrümanları çalan Priştine Türkleri ise ‘Radniçki’ ve ‘Ramiz Sadik’ Derneklerin çalışmalarına aktif bir şekilde katılıyor ve Priştine’de Rasim Hovarda orkestrası sünnet, evlilik ve değişik bayramlar dolayısıyla düzenlenen düğün ve törenlerde Türkçe müzik icraa ediyordu. Bunun dışında ‘Gırmi’, ‘Touk Bahçe’ ve diğer yerlerde düzenlenen pikniklerde (‘oturmaklarda’) da Türkçe müzik icra eden gençler bu sayfiye yerlerinde bulunan halkın gönlünü coşturur ve şahlandırırdı. Şöyle ki “Yeni Hayat” Derneğinin kurulmasıyla müzik ve folklora düşkün olan bu sanatçılar kurulan yeni dernekte önemli görevler üstlendi.” (http://www.gercekdernegi.org)
17
1946 yılında Priştine’de doğmuştur. Türk Dili Yüksek Pedagoji Okulu’ndan mezun olduktan sonra bir süre öğretmenlik yapmıştır. Ardından Priştine Radyosu’na geçerek burada çocuk yayınları sorumlusu olarak çalışmaya başlamıştır. Sevgiler (1978) adıyla yayınlanan bir kitabı bulunmaktadır.
18
1946 yılında Prizren’de doğmuştur. Kosova’da çeşitli okullarda öğretmenlik yaptı, müdür olarak idari görevlerde bulundu. Şiirleri Birlik, Tan, Sevinç ve Bay gibi basın yayın organlarında yayınlandı.
19
1964 yılında Prizren’de doğmuştur. Kosova’da çeşitli okullarda öğretmenlik yapmıştır. Halen bu görevine devam etmektedir. Şiirleri, Birlik, Tan, Çevren, Sesler, Çığ ve Bay gibi basın yayın organlarında yayınlandı. Mutluluk Rüzgârı (1991) adıyla bir şiir kitabı yayınladı.
20
1924 yılında Prizren’de doğmuştur. İlk Türk öğretmenlerden birisidir. Makale, şiir ve hikâyelerini Kosova ve Makedonya’da çıkan kimi dergi ve gazetelerde yayınlamıştır (Türk Yazarlar derneği 1996: 14).
21
1957 yılında Mamuşa’da doğmuştur. Liseyi Prizren’de tamamladıktan sonra, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun olmuştur. Bir ara öğretmenlik yapmışsa da sonra gazetecili kendisine meslek olarak seçmiştir. Güvercin (1990) adlı bir şiir kitabı bulunmaktadır.
22
1965 yılında Mamuşa’da doğmuştur. Dergilerde ve gazetelerde yayınlanan şiirlerini, Tito Sevgisi (1990) adlı kitapta toplamıştır.
23
Şiirlerini Karışık Duygular adıyla kitaplaştırmıştır.
24
1954 yılında Prizren’de doğmuştur. Yüksek öğrenimini Ankara’da Orta Doğu üniversitesi Amme idaresi Enstitüsü’nün Sevk ve İdare Bölümünde bitirmiştir. Şiirleri çeşitli gazete ve dergilerde yayınlanmıştır. Benim Dağım (1991) isimli bir şiir kitabı bulunmaktadır.
25
Sadık Tanyol 1946 yılında Prizren’de doğmuştur. Bir süre öğretmenlik ve gazetecilik ve Doğru Yol kültür sanat dergisinin sanat yöneticiliği yapmıştır. Hukuk Fakültesi’ni bitiren Sadık Tanyol, şu anda serbest avukatlık yapmaktadır. Akan Zamana Şiir (1991) adlı bir kitabı bulunmaktadır.
26
1951 yılında Mamuşa’da doğmuştur. Liseyi Prizren’de tamamladıktan sonra, Priştine Üniversitesi, Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur. Şiirleri çeşitli gazete ve dergilerde yayınlanmıştır.
27
Sevgi (1999), adıyla bir şiir kitabı yayınlanmıştır.
28
Barış (1999), adıyla yayınladığı bir şiir kitabı bulunmaktadır.
29
Şairlerin bu kuşak içerisinde yayınlanan ilk kitapları burada verilmiştir. Eserlerin tam dökümü diğer bölümde ayrıntıları ile yer almaktadır.
30
Gerçi Enver Baki ilk olarak Anahtar adlı hikâye kitabını yayınlamıştır.
31
Kitap, Türkiye’de yayınlanmıştır. Bu yıllarda Kosova’da yayın sayısında ciddi bir düşüş göze çarpmaktadır.
32
Bu konuda ayrıca bakılabilir: Güven Kaya (1993), Yugoslavya’da Türk Halkı Edebiyatı.
33
Kosova Türk edebiyatı içerisinde çeşitli nedenlerle kitap yayınlamadığı halde hikâyeler yazan yukarıda adlarını sayamadığımız edebiyatçılarımız bulunmaktadır. Özellikle dergilerde yayınlanmış ve gazetelerde tefrika edilmiş çocuk hikâyelerinin sayısı oldukça kabarıktır. Dergi ve gazetelerin sistematik taraması sonucu ortaya önemli örnekleri çıkartacaktır.
34
Biz kuşak ayrımını yaparken yazarların yaşlarından çok verdikleri ilk kitaplarını temel aldığımızı belirtmeliyiz. Yoksa aynı kuşak içerisinde yer alan yazarların yaşları arasında farklar bulunmaktadır.
35
Agim Rifat’ın, yayınlanmamış Kosova Türk Tiyatrosu adlı çalışmasından ve notlarından yararlanılmıştır.
36
1973 yılında Çehre Buna Derler İşte, Kakauçuk, Tabakhaneli Arif Çekirdek Mektup Yazıyor, Don Pantolon adlı çalışmalar ile monolog yazımına başlayan Agim Rifat’ın kırk tane de yazılmış ve oynanmış monoloğu bulunmaktadır.
37
Makaleler konu kapsamı dışında tutulmuştur. Çünkü bunun için periyodiklerin tam bir arşivi bulunmamaktadır. Parça parça halindedir. Yine kimi dergiler ve gazeteler bugün Makedonya’da (özellikle Üsküp) bulunduğundan onlara ulaşmak zaman alacaktır.
38
Bu listede, Türk yazarlarının yabancı dillerde yayınladığı antolojiler (Örneğin İskender Muzbeg, Tople Ruke gibi ) ile yabancıların başka dillerde hazırladığı ve Kosovalı Türk şair ve yazarlarına yer verdikleri antolojiler bulunmamaktadır.
39
Çocuk şiiri antolojileri kapsam dışı bırakılmıştır.
40
Ayrıca bakılabilir Vırmiça 1999: 197-214.
Приобретайте полный текст книги у нашего партнера: