Бақыт жолы

И?, шынды?ында б?л бейнелердi алып тастау – о?ай шаруа емес. Ол ?шiн б?л бейнелердi? нелiктен бiзге мы?тап жабысып, о?айлы?пен кете ?оймайтынын т?сiну керек. Д?л осы м?селеде мы?да?ан психологтар бастарын ?атырып, осы бейнелердi? ??лдырататын к?шiн азайту ма?сатымен к?птеген айла-амалдар ойлап тап?ан. Осы?ан ?атысты, ?кiнiшке ?арай, к?тпеген бiр жайт аны?талды. К?п адам жан жараларынан айырыл?ысы келмейтiн боп шы?ты. ?йткенi ешкiм де жан жарасынан толы?тай арылта алма?анды?тан, ?о?ам жан жарасынан зардап шегу пайдалы деген жал?ан сенiм ойлап тапты!

Сонды?тан санамыздан жа?ымсыз бейнелердi алып тастамас б?рын, бiз мына жайттарды т?сiнуiмiз керек: б?л ?ара??ы бейнелер мен жан азабы шынды?ында керек пе ?зi? Олардан арыл?ан д?рыс па? ?те к?п адам?а жа?ымсыз ойлардан арылуды ?сын?анда, олар б?л жа?ымсыз бейнелердi? олар?а ?мiрге ?ажеттi iшкi к?ш берiп, т?зуге к?мектеседi деген ?исынсыз ойларды айта бастайды. Не деген а?ыл?а ?онымсыз т?жырым?!

?азiр осы м?селенi толы?ыра? ?арастырайы?.

1.2 Тарау. ?ай?ы мен ?асiреттi? пайдасы

?рине, б?л а?ыл?а ?онымсыз жайт, бiра? ?ай?ы-?асiреттi? адам?а пайдалы екенiне сенiмдi к?птеген адамдарды кездестiруге болады. Азап пен ?ай?ы-м??ны? бiзге дамып-?ркендеуге к?мектеседi дегендi айтатын жатты?тырушы, коучтар да жеткiлiктi. Сонды?тан к?птеген адамдар азаптан арылу?а болмайды деп есептейдi. Олар, на?ыз мазохисттер сия?ты, ?з ?мiрлерiн ?иындатады, алдарына ауыр мiндеттер ?ойып, ?ажытатын т?ртiппен ?здерiн азаптайды, сонда?ы к?здегенi тек бiр ма?сат – а?ыр со?ында мы?тыра? бола т?су ?шiн азап шегу! С?йтiп олар «Адамды же?е алма?анны? б?рi де оны мы?ты етедi» дегендi ма?танышпен айтады.

Ма?ан б?л м?селенi тере?iрек ?арастыру?а тура келдi, себебi м?ндай ?исынсыз ой-пiкiр адамдарды? ба?ытты болуына ж?не жа?ымсыз ойларынан арылып еркiндiкте болуына басты кедергiлердi? бiрi болып табылады. Осыны? кесiрiнен адамдар ба?ыттан ?з еркiмен бас тартады. Кейбiреулер азап пен ?ай?ы-?асiрет бiздi а?ылдыра?, аса ?ыра?ы ?рi са? етедi деп санайды. Н?тижесiнде олар пайда бол?ан ?арама-?айшылы?тан ?инала бастайды: олар ба?ытты болуды ?алайды, сонымен ?атар ?мiрдегi «пайдалы серiгiне» айнал?ан азапты жо?алтудан да ?ор?ады! Сонды?тан, азаптан ??тылса, а?ыма? болып ?аламын деп ?ор?ады, себебi даналы??а азап шегу ар?ылы ?ана ?ол жеткiзуге болады деп сенедi. Олар сондай-а?, азап шегудi? ересек ?мiрге жетелейтiнiне не барлы? ?ай?ы-?асiреттi с?ттi т?рде бастан ?ткеру ар?ылы ?ана ба?ыт?а ие болатындарына сенiмдi. А?ыр со?ында, олар себепсiз ба?ытты болу д?рыс емес деген ой?а келедi. Ал б?л жер бетiндегi к?птеген адамдарды ба?ытсыз етiп жат?ан ке? тарал?ан ?ате т?сiнiк болып табылады.

Бiра? неге адамдар азап шегудi? ?рге басу?а ?оз?аушы к?ш екенiне соншалы?ты сенiмдi?

Алдымен б??ан ?атысты ?арапайым мысалды ?арастырайы?. 10 жыл некеде т?рып ?йелiне к??iл б?лмеген ?рi жеке басыны? ба?ытын ойлама?ан ер адамды елестетейiк. Оны? ?мiрi «?й – ж?мыс – ?й – ж?мыс» болып ?ткен. Бiр к?нi ол ?йелiнi? бас?а еркектi жа?сы к?ретiнiн ж?не одан ажырас?ысы келетiнiн ?рейi ?ша бiледi. Б?л жа?дай оны? ж?регiне ауыр тиедi, ол бiраз уа?ыт жанк?йзелiсiнде болады, кейiнiрек ол ?з ?мiрiн ?айта ?арастырып, жа?аша ?мiр с?ре бастайды. Ол ?мiр бойы д?ниенi? ?ызы?ы мен ?семдiгiн елемегенiн, уа?ытын тек ж?мыс?а арна?анын т?сiне бастайды. Ол осы уа?ыт бойы ?йелiмен ?арым-?атынасын ны?айтып, о?ан к??iл б?лмегенiн ?зi бай?амай ж?ргенiн ??ады. Ендi ол ?зiн-?зi дамыту?а кiрiскен, т?рлi тренингтерге барады, спортпен айналысады, жа?а таныстары пайда болады, я?ни жандан?ан адам?а айналады. Ендi ол былай дейдi: «Егер ажырасу?а ?келген осы жа?дай болма?анда, мен осылай ?рге баспас едiм. Ажырасуды? азабы мен ?шiн серпiн болды». О?ан ?йелiне деген ренiштен ж?не тере? ?арым-?атынас дамыту?а деген ?ор?ыныштан босау ?шiн жан жарасынан арылуды ?сын?ан кезде, ол ?зiнi? жан азабыны? ?рге басу?а ?ажет ?оз?алт?ыш екенiн айтады, демек одан айырыл?ысы келмейдi. Ол сiзге мазохист болып к?рiнуi м?мкiн, бiра? шын м?нiнде оны? т?псанасында а?ау пайда бол?ан.

Ал ендi ой ж?гiртейiк, расында да ол ажырасудан келген азапты? ар?асында ?зiн-?зi дамытумен айналыса бастады ма? Шынды?ында олай емес! М?нда оны талпындыр?ан к?ш – азап?а т?згiсi келмегенi, осы ?алауы! Бар бол?аны осы! Оны азап шекпей, жа?сы ?мiр с?руге деген ?мтылысы ??т?арды! Ол ?иналып, азапталуды то?тату?а шешiм ?абылда?ан кезде ?зi жаса?ан болаша?ты? бейнелерi оны ??т?арды. Демек б??ан азапты? еш?андай ?атысы жо?! Егер азап шегу адамдарды прогреске жетелесе, ажырас?ан ?рбiр еркек, ажырасудан кейiн ал?а басып дами бастауы керек ?ой. Ажырасулар мен айырылысуларды? шамамен 80% -ы адамдар?а керi ?серiн тигiзедi, б?л оларды депрессия?а, ба?ытсызды??а ?шыратады, болаша? ?арым-?атынастар?а сенiмсiз етедi. Тек 20% жа?дайда ?ана ажырасу ал?а басу?а ?оз?ау салуы м?мкiн. Б?л жерде адам?а азап шеккенi емес, оны? ?мiрлiк к?ш-?уаты, рухы, ?мiр с?руге деген ??штарлы?ы, бiр с?збен айт?анда, оны белеске шы?арып отыр?ан санасында?ы жар?ын бейнелерi!

Та?ы бiр мысал келтiрейiк. К?сiпкер ?аржыны ?алай бас?аруды бiлмейдi, сонды?тан компаниясыны? айналымы ?ш есе ?л?ай?ан кезде, бiрнеше айдан кейiн ол бизнестi ?з ба?ылауына ала алмай, банкрот?а ?шырайды! Ол ?зiнi? барлы? д?ние-м?лкiнен айырылып, ?атты азап шегедi де, бiр к?нi бiлiм алу?а, ?з-?зiн жетiлдiруге шешiм ?абылдайды. Ол бизнестi бас?ару курстарына барады, ?аржыландыру негiздерiн ?йренедi. С?йтiп алдына жа?а ма?сат ?ояды – т?ра?ты ж?йесi бар компания ??ру ж?не табыс?а жету! Екi-?ш жыл ?те ?й?ысы тыныштал?ан, iстi ?з ба?ылауына ал?ан ол, ендi досына: «Егер мен сол кезде банкрот?а ?шырама?анымда, бiлiм алып, ?з-?зiмдi жетiлдiрмей, сауатсыз болар едiм», – дейдi.

Ал ендi на?тылайы?, оны? табыс?а жету себебi компаниясыны? банкрот?а ?шыра?анында ма? Жо?! Б?л жа?дайда табыс?а жетуiнi? себептерi – ал?ан бiлiмi мен даму?а деген ?мтылысы. Ал бизнесiнен айырыл?ан бас?а бiр к?сiпкер, жеке к?сiбi болуын армандауды ?ойып, жалдамалы ж?мыс?а орналасады. Демек б?л к?сiпкерге жа?дайды ?згертуге деген ынтасы к?мек болады. Сонда та?ы да, азап шегудi? жа?дай?а еш ?атысы жо? екенiн к?ремiз.

Б?л екi мысалда да адамдарды? с?тсiздiкке ?шырауыны? себептерi – оларды? бiлiмсiздiгi, ?з-?зiн дамыту?а деген ы?ыласты? болмауы ж?не ?иынды? болмай т?рып ?иялмен ?мiр с?ргендерi. Я?ни, егер бiрiншi ер адам мейiрiмдi, бай?ампаз ж?не жiгерлi бол?анда, ол ?йелiнен айырылмас едi ж?не ?азiргi к?йiнен ?лде?айда ба?ытты ?мiр с?рер едi. Екiншi жа?дайда, егер к?сiпкер бастап?ыда д?рыс жоспарлау мен ?аржыны бас?ару ?абiлiетiне ие бол?анда, банкрот?а ?шырамас едi ж?не ж?йкесi мен денсаулы?ын са?тап ?алар едi.

Мiне, осылайша к?птеген адамдар азап шегiп ?мiр с?редi. Олар ?сiп-жетiлу ?шiн ?мiрде тая? жеу керек деп ойлайды. Айналадан белгi болар бiр со??ы алам деп к?тедi. Ер адам м?мкiндiгiнше к?п ?йелмен ?арым-?атынаста болу ар?ылы т?жiрибе жинайм деп ойлайды. К?сiпкер бизнесiнде 7—10 рет к?йреуге ?шыраса, миллионер боламын деп ойлайды. Тiптi кейбiр к?сiпкерлердi? «табыс?а жету ?шiн к?п рет ??лау керек» деп ашы? айтатындарын естимiз. Б?лай деу на?ыз т?за? ?ой. Б?л б?рыс к?з?арасты бойы?ыз?а сi?дiретiн ж?не сiздi ?ай?ы-?асiрет пен с?тсiздiкке ?рыну?а итермелейтiн ?ауiптi ке?ес болып табылады!

Шын м?нiнде, сiз бiлiм мен даналы??а ие бола отыра, азап шекпей ?мiр с?ре аласыз. Сонда ?р с?тсiздiктен кейiн ?артайып-?ажымай, денсаулы?ы?ыз да нашарламайды. Баладай а?к??iл болуды, ынта мен жан саулы?ын жо?алтпайсыз.

?мiр а?ылы?ыз кiрiп, жетiлуi?iз ?шiн бiр к?нi т?бе?iзден т?рт ?ойып ?ратындай етiп жаратыл?ан, ал ол уа?ыт келгенше а?ыммен ж?ре беру керек деген ой – а?ыл?а ?онымсыз. Б?л алдымен пыша?ты ?алай д?рыс ?олдану керектiгiн бiлмей, тама? дайындауды ?йрену сия?ты. Б?л медицина маманы болмай, ауырсыну мен с?тсiздiктер сiзге хирургиялы? отаны ?алай д?рыс жасау керектiгiн ?йретедi деген ?мiтпен ?згеге ота жасау сия?ты. Осы жа?дайларды? барлы?ында сiз т?бiнде жетiстiкке жететiн де шы?арсыз, бiра? ?андай шы?ынмен?

Сол себептен де б?л ?лкен ?ателiк, ке? тарал?ан б?рыс т?сiнiк болып табылады. Адамдарды? 95% ?мiрге осындай к?з?араспен ?арайды десем ?ателеспеймiн.

?ыс?аша айт?анда, азап шегу ?рге басып, дамуды? ?оз?аушы к?шi емес! Адамзат тарихында iлгерi ?арай даму жой?ын со?ыстар бол?ан кезде бастал?ан жо?. Даму, ал?а басу – сауаттылы? пайда болып, ?ылым дамы?анда, ?деп негiздерi енгiзiлiп, м?дениет ?ркендегенде басталды.

Же?iмпаз – к?п ?иынды? пен азапты басынан ?ткерген адам емес, сол ?иынды?ты же?е бiлген, с?тсiздiктердi айналып ?те ал?ан адам. Осы бiр айырмашылы??а назар аудары?ызшы. Адамны? к?п ?иынды? пен азапты басынан ?ткергенi оны к?шбасшы етпейдi. Себебi ?инал?ан адам ты?ыры??а тiрелiп, о?шауланып, а?ыма? iстер жасай бастайды. Ал жа?сы к?шбасшы бола бiлген адам азаптан арылу ?шiн дер кезiнде д?рыс шешiм ?абылдайды, б?л оны одан да к?штiрек ?рi мы?тыра? етедi. Демек бiз ?иынды? пен азапты? ?зiнен емес, оны же?удi? ар?асында мы?ты боламыз! Б?рi де ?иынды? к?рiп азап шегедi, бiра? тек ж?зден бiрi ?ана оны же?iп шы?ады. Сiз ?иналып азапталуды? ?зiнен емес, оны же?е бiлудi ?йренгеннен сенiмдiлiкке, мол т?жiрибеге ж?не болаша??а деген берiк сенiмге ие боласыз! Бiлiм, ??ымталды?, е?бек пен ?мiрлiк к?ш-?уатты? ар?асында сiз же?iмпаз бола аласыз!

Бас?аша айт?анда, футболшыны жа?сы ететiн доп емес, оны? ?мтылысы, е?бек?орлы?ы мен жа?сы футболшы болуды арманда?аны. Б?л орайда себеп пен салдарды шатастырып алма?ыз. Боксшыны шебер ететiн жа?ына тиген ?те ауыр со??ылар емес, д?рыс техниканы ?олдан?аны, же?iске жету арманы ж?не жетiстiкке деген ??штарлы?ы. Басшыны мы?ты ететiн ж?здеген банкрот?а ?шыра?аны емес, ж?здеген компанияны ?ркендеуге жеткiзе ал?аны. Б?л ерекше жайтты есте са?та?аны?ыз абзал. Егер достары?ызды? кейбiрi болаша?та ба?ытты болуды? кiлтi – ?иналып азап шегуде екенiне сенiмдi болса, олар?а мiндеттi т?рде осы тарауды о?у?а берi?iз. А?ыл-ойды iске ?осып ой ж?гiртiп к?рсiн. Сонда азап шегу бiзге даму?а к?мектеседi деген пiкiр ?айдан шы?ты?

Б?рi ?те ?арапайым. Сiз ?инал?ан кезде, жа?ындары?ызды? кейбiрi сiзге ?алай к?мектесерiн бiлмей, ?здерiнi? «даналы? ?оржынынан» былай деп ж?батады: «азап пен ?иынды? бiзге сына? ?шiн берiледi», «?иынды? бiзге ал?а басу?а к?мектеседi» ж?не т. б. Жо?арыда айт?анымдай, мы?да?ан жылдар бойы адамдар жан жараларын ?алай емдеуге болатынын бiлмедi, бiра? олар осындай ж?банышты с?здердi ойлап тауып, емдеуге тырыс?ан. М?ндай с?здердi естiгенде, сiз оларды шынды? ретiнде ?абылдайсыз, с?йтiп ?зi?iзге: «Б?л ?иынды?ты ?алайша ал?а ?арай даму?а айналдыра аламын?» деген с?ра?ты ?ойып, шы?уды? жолын тауып, ал?а ж?ре бастайсыз. Негiзi б?л с?здер шынды??а сай келмейдi. Ол тек ой-сана?ызда «Б?л сына?тан шы?уды? жолын ойластыр, себебi ??дай б?л сына?ты ?сiп-?ркендеуiм ?шiн бердi» деген ойынды ?осты. Ендi назары?ыз азаптан ??тылуды? жолына аударылды, ж?не шынымен де азаптан ??тыласыз, содан кейiн болаша?та сiз б?л о?и?аны бас?алар?а айтып, пiкiрi?iзбен бойы?ызды ма?таныш кернеп б?лiсесiз, «Егер ба?ытсызды? к?мектеспегенде ба?ыт та болмас едi» дегендi айтасыз.

Егер сiз бiр кездерi депрессияны? ауыр т?рiне ?шыра?ан болса?ыз, м?ндай ж?банышты с?здердi? сiзге к?мектеспегенiн бiлерсiз. Егер б?л ж?банышты с?здер шынды??а жа?ын болса, ол сiздi ?р?ашан депрессиядан «к?тередi» деген с?з. Бiра? егер к?мектеспесе, шынды??а сай болма?аны, м?ны т?сiнген боларсыз. Демек, «?иынды? пен азап бiзге ?сiп-?ркендеуге к?мектеседi» деген с?здер, сiзде ?лi де ?мiрлiк к?ш-?уат мен ?рi ?арай ?мiр с?руге деген ы?ыласы?ыз бол?ан жа?дайда ?ана, я?ни жа?дайы?ыз аса ауыр болма?ан кезде ?ана сiздi к?тередi. Ал егер к?ш-?уаты?ыз н?лге те? болса, онда м?ндай ж?банышты с?здерден келiп-кетер пайда жо?.

Адамдарды? азап шегу пайдалы дегенге сенiмдi болуларыны? та?ы бiр себебi – азап пен т?жiрибенi шатастырып алуы. Олар бiрде-бiр ?ателiк жасамау?а тырысып, ?мiр туралы ж?з кiтап о?ы?аннан г?рi, ?ателiк жасап, содан саба? алып, т?жiрибе жина?ан д?рыс деп ойлайды. Б?л, ?рине, бiр жа?ынан шынды??а сай. Расында да, Гималай туралы ма?алаларды ж?з рет о?ып не оларды суреттерден зерттегеннен г?рi, ол жерге бiр рет барып, ?з к?зi?iзбен к?рген жа?сы. Бiра? м?нда е? ?ызы?ы, ешкiм азап шегу, ?иналу туралы с?з ?оз?амайды! ??гiме т?жiрибе туралы болып т?р. Сiз к?к?нiстердi кесудi ?йренбес б?рын, алдымен жара?ат алмауы?ыз ?шiн пыша?ты д?рыс ?олдануды ?йренесiз, солай емес пе? Сiз пыша?пен ж?мыс iстеуде т?жiрибе жинау ?шiн сауса?ы?ызды ?дейi кеспейсiз ?ой?! Немесе сiз к?лiкке, оны айдауды н?с?аушыны? алдын-ала ?йретуiнсiз, к?лiк апаттары ар?ылы ?йренемiн деген оймен отырмайсыз ?ой?! Келiсерсiз, б?л ?лкен а?ыма?ты? болар едi.

Бiра? ?мiрдегi к?п м?селелерде д?л осылай болып жатады. Адамдар баланы ?алай т?рбиелеу керектiгiн бiлмейдi, бiра? оны д?ниеге ?келуге асы?ады, м?н-жайды iс ж?зiнде ?олдан?анда т?сiнемiз деп ?мiттенедi. Адамдар жо?алтудан туында?ан ренiш пен жан азабын ?алай же?уге болатынын бiлмейдi, бiра? ?арама-?арсы жыныста?ы адаммен ?арым-?атынаста болу?а асы?ады. Адамдар ?азiргi заманда ?алай ?мiр с?ру керектiгiн бiлмейдi, бiра? ?мiрдегi ?ателiктер саба? болар деп, о?у орнын тезiрек бiтiрудi армандайды. Мектепте ?мiр с?руге, а?ша табу?а, балаларды т?рбиелеуге, жа?сы к?йеу немесе жа?сы ?йел болу?а ?атысты бiлiм берiлмейдi. Сонды?тан да адамдар «б?рiн iс ж?зiнде ?йренермiз» деген т?уекелдi ой-пiкiрмен ?мiр с?редi. Жасты? ша?та адам с?йiктi адамыны? ?атты ренжiтуi ?аншалы?ты ауыр тиетiнiн т?сiне ?оймайды. Айырылысуды бастан ?ткерудi? ?аншалы?ты жан?а бататынын т?сiнбейдi. Олар бала т?рбиелеудi? ?андай ?лкен жауапкершiлiк екенiн, ата-ананы? ?ателiгiнен бала жапа шегуi м?мкiн екенiн де т?сiне бермейдi. Кенеттен ?мiрдi? м?нiн жо?алтуды? ?аншалы?ты азапты болатынын бiлмейдi. Б?л жан азабы пыша?пен сауса?ты за?ымдап ал?аннан не жазда к?шеде к?н астында ?за? т?рып к?йiп ?ал?аннан да ?лде?айда ащы боп тиюi м?мкiн. «?ркiм ?з т?жiрибесiнен ?йренедi» дегенге сенiп ?мiр с?редi, сонды?тан ?згелердi? ке?естерiне ??ла? аспай, былайша айт?анда, тая? жеп ж?рiп т?жiрибе жинайды, м?ны солай болуы тиiс норма деп есептейдi. Бiра? опы? жемей-а? т?жiрибелi болу?а болады ?ой! ?кiнiшке ?арай, б?л жайлы б?рi де ойлана бермейдi. Тере?де жат?ан жан жараларына тiрелiп ?алмай, ?те т?жiрибелi ота?асы, т?жiрибелi ата-ана, ата-?же болу?а болатыны с?зсiз.

Ендi сiз ?иналу мен азап шегу – жетiстiктi? катализаторы деген «вирусты?» ?айдан таралып отыр?анын т?сiнген боларсыз. Шынды?ында, жан азабыны? еш пайдасы жо?ты?ынан бас?а, ол санамызда ?мiрге ?атысты б?рмалан?ан ойларды, а?ыл?а ?онымсыз сенiм-нанымды, уа?ыт ?те шынайы ?з ?алауымыздай к?рiнетiн б?рыс ?алауларды тудырады. Я?ни м?нда, ??гiме адамны? жан-д?ниесiне тигiзер ?серi жайлы болып отыр. Ал егер адамны? сырт к?рiнiсi жайлы айтатын болса?, ба?ыт не жан азабыны? адамны? келбетi, сырт к?рiнiсi мен денсаулы?ынан к?рiнiс табатынын о?ай бай?ай аласыз. М?ндай белгiлерге б?кiрейiп ?ал?аны, ас?а т?беттi? болмауы, бетiнi? ?араюы, ?жiмдер, ?й?ышылды?, шарша?анды?, ашуланша?ты? ж?не к?птеген созылмалы аурулар жатады. ??ла??а ?аншалы?ты жа?ымсыз естiлсе де, адамдар жан азабынан ?алай арылу?а болатынын бiлмегендiктен, денсаулы?ынан, жасты? ша?ынан ж?не с?лулы?ынан айырылып азап шеккендерi дамып-?ркендеуге серпiн беред дегенге шынымен де сенедi.

1.3 тарау. ?алай жар?ын бейнелер жойылып, жа?ымсыз бейнелер пайда болады

Егер сiз азап шегiп ?иналуды? прогрестi? ?оз?аушы к?шi емес екенiн, керiсiнше жауы?ыз болып табылатынын, сонды?тан б?л жаумен жетiстiкке жету ?рi ?ркендеу жолында к?ресуi?iз керектiгiн т?сiнген болса?ыз, мен сiздi ??тты?таймын: ал?а басып дамуы?ыз ?шiн бiрiншi ма?ызды ?адамды жасады?ыз. Ал ендi жан азабыны? барлы? жа?ымсыз салдарын егжей-тегжейлi ?арастырайы?.

Бiр ананы? ?ш жасар ?ызын ?абыр?а?а мысы?ты? суретiн сал?аны ?шiн ?рыс?аны туралы ?арапайым мысалды алайы?. Анасы ?те ?ымбат т?с?а?аз б?лiнгендiктен ?апа болып, бiрден баланы? басынан ?рып жiбередi. Ол ?ызын а?ыма? деп атап, ?атты дауыспен: «Еш?ашан б?дан былай ?абыр?а?а тиiсушi болма, ??ты? ба?!» деп с?гедi.

10—15 минут ?те анасы б?л о?и?аны ?мытып ?алып, еске де алмайтын болар. Алайда д?л осы с?тте баланы? жан д?ниесiнде нендей жайт болды?

Осы с?тте бала санасында?ы жар?ын бейнелерi жойыла баста?анын, оны? айналада?ы д?ние туралы т?сiнiгi ?ара??ы бола баста?анын т?сiнген боларсыз. Бiра? м?нда бiлiне бермес та?ы бiрнеше жайттар бар.

Осы жа?дайда баланы? реакциясы ?андай болады? Ол ?атты ренжiп, жылап жiберуi м?мкiн. Немесе ашуланып, б?кiл ?йге ай?ай-шу шы?арар. Я болмаса, ?зiмен-?зi т?йы?талып, фломастерге ендi ?айтып жоламауы да м?мкiн. Тiптi ауырып ?алуы да ы?тимал. Я?ни баланы? реакциясы бiржа?ты ?ана болад деп кесiп айта алмаймыз. Бiра? егер баланы жа?сы бiлетiн болса?ыз, онда оны? ?алай ?рекет ететiнiн 90%-?а д?л айта аласыз.

Мысалды тере?iрек ?арастырайы?. Осы с?тте бала?а ?андай ой келдi? Ол ?андай ?орытынды жасады? ?андай ?станымдар пайда болды? М?мкiн ол: «Мен ендi еш?ашан сурет салмаймын!» деп немесе анасы оны? ?нерiн ма??лдамайды деп шешкен шы?ар. Та?ы мынадай то?там?а келуi де м?мкiн: «Егер болаша?та анамны? назарын ?зiме аудар?ым келсе, ма?ан бiрде?енi б?лдiру керек». Сiз б?л ойларды? алдын-ала на?ты болжай алмайтынымызды т?сiндi?iз бе? Баланы? эмоционалды реакциясын 90% д?лдiкпен болжау м?мкiн бол?анмен, оны? санасында пайда болатын ойлар мен шешiмдердi болжау ?те ?иын. Себебi ?р бала – жеке т?л?а. Бiр бала кек алуды ойласа, екiншiсi ?з дегенiнен ?айтпай табанды болуды шешедi, ?шiншiсi мойынс?н?ыш болуды ж?не б?дан былай ешн?рсеге ы?ылыс бiлдiрмеудi ойлауы м?мкiн. К?рдi?iз бе, салдары ?андай болма??

Ал ендi к?зге к?рiнетiн ?згерiстерге то?талып ?тейiк. Анасы ?рыс?аннан кейiн ?ызды? денесi ?алай ?згередi? Басында оны? денесi боса?сып, дене бiтiмi т?зу, бет б?лшы?еттерi жа?сы к?йде бол?ан шы?ар. Бiра? анасы ?рыс?аннан кейiн оны? б?лшы? еттерi ?ысылып, денесi б?кiрейiп, бетiнi? б?лшы?еттерi босап ?алуы м?мкiн ж?не iшкi м?шелерiнi? кейбiр б?лшы?еттерi тырысып ?ал?ан да болар, ал б?л кейiннен т?беттi? т?мендеуiне, иммунитеттi? нашарлауына, суы? тиюге ж?не т.б. ?келуi м?мкiн.

?рi ?арай жал?астырайы?. Осы о?и?адан кейiн 10 жыл ?ттi деп елестетiп к?рi?iз. ?ызы?ыз 13 жаста, ол ?з бетiнше ?рекет ете алатындай ?айратты бола т?скен. Бiр к?нi сiзбен бiрге к?шеде келе жатып, к?ршiнi? бес жасар ?ызына киiмiн был?а?аны ?шiн ?рысып жат?анын к?редi. Б?л 13 жасар жас?спiрiм ?ызымыз д?л осы с?тте б?л бала?а ?атты жаны ашып, ал баланы? анасына ашулы болады. Ол баланы ?ор?а?ысы келедi ж?не барлы? ?йелдерге ?атысты т?сiнiксiз ренiштi сезiнедi. Осы кезде ол тiптi ?з анасына да себепсiз ашулануы м?мкiн. Сiз ?ызы?ызбен ма?ызды бiр н?рсе туралы с?йлескi?iз келедi, ал ол кенеттен ойы жан-жа??а шашырап, зейiнсiз бола баста?ан, сонды?тан сiздi? с?здерi?iз оны ызаландыруы м?мкiн. Б?л к?нiге болып ж?рген ?алыпты жа?дай сия?ты. Сонды?тан ?ызы?ызды? к??iл-к?йi болмай т?р?ан шы?ар деп ойларсыз. Немесе ол к?шеде ?за? ж?рiп шарша?ан болар, не ?ы?ырлы? танытып т?р деп те ойлауы?ыз м?мкiн. Сол себептен о?ан ?рыс?ы?ыз келер. Бiра? б?л жерде 13 жаста?ы ?ызды? т?псанасына ??iлмейiнше, ешкiм де к?ре алмайтын на?ты бiр себеп бар.

Шынды?ында, к?ршiсi баласына ?рысып жат?ан жа?дай, бiздi? 13 жасар ?ызды? т?псанасында б?рын пайда бол?ан бейненi ?оз?ап жiбердi! Оны? ?ш жасында бастан кешiрген естелiктерi, сезiмдерi мен эмоциялары оянып белсендi бола т?стi. Оны? т?псанасы, б?л жа?дайды? ?абыр?а?а сурет салып, т?с?а?азды б?лдiргенi ?шiн анасы оны а?ыма? деп ата?ан кездегi жа?даймен ??састы?ы бар деп ?абылдады. Т?псанада?ы осы а?ауды? кесiрiнен анасы сол к?нi еш жаман ?рекет жасамаса да, ол сол с?тте анасына ашулана бастайды!

Сонымен, ?андай жайттар аны? болды?

Мынадай ма?ызды 4 элемент аны?талды:

1) баланы? бол?ан жа?дай?а реакциясы, бiр с?збен айт?анда, оны? ЭМОЦИЯЛАРЫ, немесе, кейiнiрек т?сiнетiнi?iздей, оны? ба?ытты болу де?гейi;

2) баланы? санасында пайда болатын ОЙЛАРЫ, к?з?арастары мен т?жырымдары;

3) ДЕНЕ сезiмi, онда?ы ?згерiстер. Б?л б?лшы?ет, гормоналды, ж?йке ж?йесiнi? к?йi мен саулы?ын ж?не т.б. физикалы? проблемаларды ?амтиды.

4) болаша?та баланы? мiнез-??л?ында?ы проблемалар?а ж?не ж?рiс-т?рысына ?серiн тигiзетiн ЖАДЫНДА са?тал?ан бейнелер.

Б?л т?рт элементтi? ?р?айсысыны? ?ылыми т?сiндiрмесi бар, оларды д?л болжау?а ж?не ба?ылау?а алу?а болады. Осыларды бiле отырып, ба?ытты ?рi ?те ?абiлеттi баланы т?рбиелей аласыз. Айнала?ызда?ы жайттарды ?з ба?ылауы?ыз?а ала аласыз. Е? бастысы, ?ЗІ?ІЗДІ ж?не iшкi д?ние?iздi ана??рлым жа?сы т?сiне аласыз! Та?ы да ма?ыздысы, ?зi?iздi жа?сы жа??а ?згертудi ?йренесiз, ана??рлым ба?ыттыра? ?рi табысты боласыз, осылайша ?мiрi?iздi ?ажап?а айналдырасыз.

Ы??айлы болу ?шiн бiз б?л т?рт элементтi ВЕКТОРЛАР деп атаймыз. Пейнхантинг бiзге барлы? т?рт вектор бойынша ?згеруге к?мектеседi. Оларды о?ай есте са?тау ?шiн мыналарды бiлдiретiн «ДОСЕ» аббревиатурасын ?олданамыз:

1) дене;

2) ой;

3) сезiм (эмоция);

4) есте са?тау (жады).

Б?л т?рт векторды? ма?ызы ?те зор. ?мiрiмiзде жа?сы не жаман жа?дай бол?анда, бiз к?рсетiлген барлы? векторлар бойынша ?згеремiз. Ж?не б?л ?згерiстер негiзi ?атар ж?редi. Мысалы, егер бiр н?рсе бiздi ?атты ?уантса, бiзде жа?ымды эмоциялар пайда болады да, денемiз боса?сып, денсаулы?ымыз жа?сарады. Осы кезде ойларымыз да тынышталып, оптимистiк болады, ал жадымызда тек ашы? та жар?ын бейнелер пайда болады. Ал керiсiнше, егер сiз апатияда болып, сарыуайым?а салынса?ыз, дене?iз сау болмай, ойлары?ыз тек ?лiм мен ?мiрдi? пайдасызды?ы туралы, ал жады?ызда тек ?ай?ылы ж?не ?ара??ы бейнелер болады.

?рi ?арай ж?мыс жасау?а к?шкенде, сiзге осы векторларды ?немi ?ада?алап отыруы?ыз ?ажет болады. Жан д?ние?iз ба?ыт?а не??рлым к?п б?ленген сайын, дене?iз, эмоциялары?ыз, ойлары?ыз бен естелiктерi?iз со??рлым жа?сы к?йде болады.

Келесi тарауларда бiз осы т?рт векторды? ?р?айсысыны? ?алай ж?мыс iстейтiнiн, я?ни механизмiн ?арастырамыз. Ендеше, ?шiншi «С» векторынан бастайы?, себебi ол негiзгi вектор болып табылады. Эмоциялар – бiздi? психикалы? денсаулы?ымызды? негiзгi к?рсеткiшi, ал ?ал?ан векторларды? барлы?ы осы вектормен ты?ыз байланысты. Сонды?тан алдымен эмоцияны, содан кейiн ойды, есте са?тау мен дененi ?арастыр?анымыз д?рыс.

Суреттi? толы? бейнесiн к?ре алу ?шiн тарауларды бiрiнен екiншiсiне секiрмей о?уды ?сынамын.