ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)

Բազմահարկ շենքի աստիճաններով բարձրանալիս Միքայելի սիրտը անհանգիստ խփում էր։ «Փոխվել է երևի, մտածում էր նա Արփինե Հունանյանի մասին, տեսնես կճանաչի՞»։ Հուզումը նրան ավելի պատեց, երբ Աշոտը սեղմեց դռան զանգը։

Չէր փոխվել։ Նույն բարի դեմքն ու աչքերի նույն բարի ու հարազատ նայվածքը։ Միայն չգիտես ինչու, Միքայելին նա անչափ փոքր թվաց։ Ոչ այնպիսին, ինչպես կար այն ժամանակ՝ տարիներ առաջ, երբ իրենց դասվարն էր։

Նա իսկույն ճանաչեց Միքայելին:

–Սա հո Միքայելն է,– ուրախադեմ բացականչեց նա, ձեռափերն իրար խփելով, անկարող զսպելու արցունքները։ Նա կարոտակեյզ փաթաթվեց Միքայելին։ -Թե իմանայիր ինչպես էի կարոտել քեզ, Միքայել։ Քեզ, բոլորիդ…

Սեղանի շուրջ Արփինե Հունանյանը շարունակ խոսում էր դպրոցից, իր աշակերտներից։ Բոլորին հիշում էր, հիշում էր նույնիսկ, թե տասերորդում ով ում հետ էր նստում նույն նտարանին։ Եվ այնպիսի խանդաղատանքով էր խոսում, որ Միքայելը մի պահ խղճաց նրան. «Ինքը բոլորիս մեկ-մեկ հիշում է, իսկ մենք… Ինչպիսի ամոթ…Չէ, այլևս այդպես չի լինի։ Աստված իմ, ինչքան քիչ բան է պետք, որ մարդ երջանիկ զգա իրեն։ Մի ջերմ նամակ, շնորահավորական մի բացիկ՝ ծննդյան օրը կամ տոն օրերին հերիք է, որ մարդ իրեն զգա երջանիկ։ Այսուհետև ես այդպես էլ կանեմ, մտածում էր նա, նամակներ կգրեմ, տոներին շնորհավորական բացիկներ կուղարկեմ, նոր լույս տեսած իմ գրքի առաջին օրինակը կուղարկեմ իրեն… Թող իմանա, որ չենք մոռացել իրեն, հիշում ենք, որովհետև նա մեզ համար ընդօրինակման իսկական տիպար է եղել, սովորեցրել է կյանքում ճիշտ ու ճշմարիտ ապրելու դժվարին արվեստը, մոր պես թանկ ու հարազատ է եղել մեզ համար։ Տղաներին կգրեմ, կխնդրեմ, որ իրենք էլ նամակագրական կապ պահպանեն»։

–Գյուղում լավ էր, ամառները քաղաքներից գալիս էին իմ սաները,– անսպասելի ասաց Արփինե Հունանյանը։ -Այցելում էին ինձ։ Պատահում էր, ինքս էի գնում նրանց մոտ, երբ լսում էի, որ եկել են, սիրտս չէր դիմանում… Ինչ անեմ, ես սրտից թույլ եմ,– ասաց նա, հետո ավելացրեց ներողամիտ ժպիտով։-Երբ դու զգում ես ցավը, ուրեմն կաս, ողջ ես, եթե ուրիշի ցավն ես զգում, ուրեմն մարդ ես։ Ես այդպես եմ մտածել միշտ։

–Մենք էլ ձեզ ենք հիշում,– ասաց Միքայելը։– Մի՞թե հնարավոր է մոռանալ։

–Շնորհակալ եմ…– գլխով արեց Արփինե Հունանյանը։ Բայց միտքը ուրիշ տեղ էր։– Մարդ չգիտի, թե տարիներն ինչպես են անցնում,– քիչ անց խոսեց նա։– Ահա քանի տարի է արդեն քաղաքում ենք։ Եվ ամեն անգամ, գիտես, սեպտեմբերի մեկին դուրս եմ գալիս փողոց, մայթին կանգնում։ Աշակերտները, ծաղկեփնջերը ձեռքներին իմ կողքով դպրոց են շտապում ու չեն էլ նկատում ինձ, իսկ իմ սիրտը մղկտում է հեռավոր հուշից։ Նրանք որտեղից իմանան, որ շուրջ երեսուն տարի, այդպես շտապելով, այդպես ուրախ ճռվողելով ինձ համար ծաղիկներ են բերել իմ սաները։

Գուցե Միքայելն ուրիշ անգամ անհարմար զգար, բայց հիմա, մի թեթև գինովցած, առանց քաշվելու, ափերի մեջ առավ իր ծերացած ուսուցչուհու չորուկ մատները, համբուրեց։

–Մենք բոլորս ձեզ պարտական ենք, ընկեր Արփինե,– խռպոտ ասաց նա։– Դուք մեզ շատ բան եք սովորեցրել, դուք, հիշում եմ, ասում էիք սովորեք ընդունել սեփական սխալները: Անհասկանալի իրավիճակներում, ասում էիք, ուղղակի պառկեք քնելու և միշտ հիշեք, որ դա էլ կանցնի: Նույնիսկ լուրջ վեճի ժամանակ, ասում էիք, մի վիրավորեք մարդկանց, ամենայն հավանականությամբ դուք կհաշտվեք, իսկ վիրավորանքը միշտ կհիշվի: Եվ որ կյանքում մարդիկ կարող են լինել հիմար ու կամակոր, չափից դուրս ինքնասեր ու նախանձկոտ, և որ, այնուամենայնիվ, ասում էիք, հարկավոր է կարողանալ ներել նրանց։ Սովորեցրել եք, որ եթե մարդ բարի է, նույնիսկ չափազանց բարի է ու անթերի ամեն ինչում, միևնույնն է, կգտնվեն մարդիկ, ովքեր կչարախոսեն ու կզրպարտեն նրան, կխեղաթյուրեն նրա մտքերը, սեփական շահն ու ագահությունը սքողելու նպատակով՝ վերագրելով նրան մեղքեր, որոնց մասին նա պատկերացում անգամ չունի։ Կյանքում հանդիպելով նման դիպվածների, հաճախակի, շատ հաճախակի եմ մտաբերել ձեր խոսքերը։ Եվ, չնայած այդ ամենին, ասում էիք, որ պետք է ձգտել մնալ բարի ու լուսմավոր։

–Այո, պետք է ձգտել դրան, – ավելացրեց Արփինե Հունանյանը։– Այդպես է, ամեն ինչ կախված է մեր գիտակցության զարգացման աստիճանից։ Մաքուր ու լուսավոր մարդը իր շուրջը տեսնում է միայն մաքուրն ու լուսավորը։ Ասել եմ, այո, նման բան ասել եմ, որովհետև այդ կարծիքին եմ եղել միշտ ու հիմա էլ այդ նույն կարծիքին եմ, որ ինչ էլ որ լինի, անհրաժեշտ է մնալ մաքուր ու ազնիվ։ Մաքրությունն ու ազնվությունը, Միքայել ջան, աստվածային շնորհ է ու այն չարժե սպասել էժանագին մարդկանցից։ Թող շուրջ բոլորը նախանձեն քեզ այն բանի համար, որ դու ոչ հարուստ ես, և ճոխ առանձնատուն ունես և ոչ էլ թանկարժեք մեքենա, բայց երջանիկ ես քո բարությամբ ու ազնվությամբ, քո անշահախնդիր վերաբերմունքով՝ հանդեպ բոլորի, ու պիտի միշտ ձգտես մնալ երջանիկ, և այդ ազնվությունը, բարությունն ու անշահախնդիր վերաբերմունքը, որ կան քո մեջ այսօր, շատ հավանական է, որ վաղը մոռանան մարդիկ, միևնույնն է, արա այդ լավությունը, տուր նրանց սրտիդ ջերմոթյունը, և այն մի օր կգա քո առաջ։

– Այլ կերպ ասած ,– ավելացրեց Միքայելը, – կյանքը հայելի է և ամեն ոք նրանում տեսնում է սեփական արտացոլումը։

– Այո ,– դարձյալ գլխով արեց ուսուցչուհին։– Մարդու արտաքին տեսքը ժամանակավոր է, այն աչք է գրավում սոսկ, այնինչ սիրտը գրավել կարող է միայն հոգին։ Դեմքի գեղեցկության համար կարող են սիրել կարճ ժամանակ, սակայն հոգու գեղեցկության համար՝ ընդմիշտ։ Այդպես է, հոգին է մշտական, – շարունակեց նա, – այն, ինչ մենք անում ենք մեր առօրյա կյանքում՝ լավ թե վատ, առաջին հերթին ոչ թե ուրիշներին, այլ հենց մեզ է պետք, ասված խոսք է՝ ինչ որ սերմանես, այն էլ կստանաս անխուսափելիորեն։ Ես կարծում եմ, որ երջանկության գրավականը դա է։ Չէ որ այդ երջանկություն ասածն այն բանի մեջ չէ, որ ինչ միշտ ուզում՝ այն էլ անում ես։ Երջանկությունը երբեք կախված չէ նրանից, թե ով ես դու կամ ինչ ես ներկայացնում քեզանից ու ինչ ունես։ Այն կախված է միմիայն այն բանից, թե ինչ ես մտածում, որովհետև ոչ մի մարդ երջանիկ չէ, քանի դեռ նա ինքն իրեն երջանիկ չի համարում։

–Ամբողջ կյանքում մենք պարտական ենք մեր ուսուցիչներին,– ասաց Միքայելը։– Մեր ամեն մի մի լավ քայլով պարտական ենք ձեզ։

–Շնորհակալ եմ,– զգացված արտաբերեց Արփինե Հունանյանը։-Նրանք, ովքեր անցել են մեզնից առաջ, մշտապես ապրում են մեր մեջ։ Եվ մենք ևս կապրենք նրանց մեջ, ովքեր կգալիս են մեր ետևից։ Կյանքի օրենքն է դա, կյանքի հավիտենական հուշի անխափան օրենքը, որովհետև, երբ Աստված ուզում է պատժել մարդուն, նրան զրկում է հիշողությունից։ Մարդկանց սրտերում ու նրանց հիշողության մեջ մենք ապրում ենք մեր բարի գործերով միայն։ Մարդ չպետք է կոպիտ սխալներ թույլ տա, որովհետև կյանքն այնքան կարչատև է, որ չես հասցնի ուղղել սխալդ, հարկավոր է խղճով ապրել, որովհետև, եթե չկա խիղճ, ուրեմն ամեն ինչ թույլատրելի է։ Որախ եմ, որ քո բանաստեղծություններում ակնհայտ է խղճի զգացումը։ Այո, խղճի ու սրտի վսեմ զգացումը։

– Ես իմ բոլոր գրքերը ջերմ մակագրությամբ կուղարկեմ ձեզ,-ուուսուցչուհու խոսքերից շոյված, ասաց Միքայելը։

–Ես քո գրքերից երկուսն ունեմ,– քնքշաձայն ասաց Արփինե Հունանյանը։– Մարինե,– կանչեց նա հարսին։– Բեր Միքայելի գրքերը։

Քիչ անց նրա բանաստեղծությունների երկու ժողովածուն՝ մաքուր ու խնամքով կազմված, դրվեցին սեղանին։

–Ղարաբաղից եմ բերել տվել,– հպարտորեն ասաց նա։ -Այստեղ գրախանութում հայկական բաժին կա, բայց քո գրքերից չեն ստացել, չկան։

Միքայելը, մի տեսակ շփոթ ու տատամսած՝ վերցրեց, մեկ– մեկ նայեց գրքույկները, երկար դիտում էր, ասես առաջին անգամ էր տեսնում, թերթեց, կրկին դրեց սեղանին։

–Իմ բոլոր գրքերը կուղարկեմ,– կրկնեց նա,– անպայման կուղարկեմ՝ ջերմ մակագրությամբ։

–Շնորհակալ եմ,– կրկին զգացված արտաբերեց ուսուչուհին՝ թախծաժպիտ ու երախտապարտ։ -Ես այդ գրքերը կպահեմ որպես ամենաթանկագին նվերներ՝ իմ հեռավոր կյանքից։ Ուղարկիր, սիրելիս ։

Երեկոյան դուրս եկան քաղաք՝ շրջելու։ Միքայելը քայլում էր ուսուցչուհուն թևանցուկ, պատմում էր իր ծրագրերի ու մտահղացումների մասին, և Արփինե Հունանյանը հպարտ, ձյունաթույր գլուխը բարձր, ուշադիր լսում էր։ Նրան այնպես էր թվում, թե շուրջը բոլորը գիտեն, որ իր կողքին քայլողը իր նախկին աշակերտն է, ճանաչված բանաստեղծ Միքայել Հարությունյանը։ Գիտեն ու բարի նախանձով են նայում իրեն։

Հասան ծովափնյա զբոսայգի, նստեցին։ Լուսինն արդեն դուրս էր եկել հեռավոր Նարգին կղզու ետևից, կածան էր կապել ջրերի վրա, մեղմիվ, հազիվ լսելի խշշում էին ալիքները։

–Անթև թռչուններ են աշակերտները,– հայացքը կիսամթան մեջ ծածանվող ծովին, կամացուկ արտասանեց Արփինե Հունանյանը։– Թևեր ենք տալիս նրանց, թռչում, գնում են, իսկ մենք մնում ենք նրանց տեսքին կարոտ։

Բավականին ուշ էր արդեն, երբ տուն հասան։

Առավոտյան շուտ Միքայելը հրաժեշտ տվեց Արփինե Հունանյանին, Աշոտին, նրա կնոջը՝ Մարինեին, փոքրիկ Արայիկին և գնաց։

…Երբ հսկա ԻԼ-62 օդանավը, ցնցելով գետինը, պոկվեց թռիչքուղուց, Միքայելը հանկարծակի հիշեց, որ չի վերցրել ուսուցչուհու ոչ հասցեն, ոչ էլ հեռախոսահամարը։ Նա մի պահ նստել էր շվարած, հետո դեմքը լուսանցույցին սեղմած, հայացքը ներքևում, այգիների մեջ կորած ծովամերձ ամառանոցային ցածրիկ տներին ու այս ու այնտեղ սփռված նավթաշտարակների վարուվերող անկտիներին, շշնջաց մարող շշուկով. «Ներիր, ընկեր Արփինե… մեզ բոլորիս ներիր…»։

Իսկ օդանավը ոսկեշղարշ արևի միջով բարձրանում, հա բարձրանում էր վեր, դեպի ձյունաճերմակ , մաքուր ամպերից էլ վեր։

=================

ԹՈՒԽ ՃԱՅԸ

Ճայեր չկային արդեն։ Արևն իջնում էր կապտաժեռ հորիզոնն ի վար: Մեղմ քամին օրորում էր ծովը, և ճերմակաթև ալիքները, ինչպես թևատարած ճայեր, թևում էին դեպի ափ։ Տղան անտրամադիր էր։ Նա եկել էր վերջին հանդիպման։ Քանիցս վճռել էին բաժանվել, բայց ամեն անգամ կրկին հանդիպում էին։ Այդպես շարունակել անհնար էր այլևս, անհրաժեշ էր բաժանվել։ Հանդիպումը հեշտ էր, բաժանումը՝ անասելի դժվար։

Ծովը խաղաղ էր։ Ալիքները մանր խշշոցով լիզում էին ափի ավազը ու ետ էին սահում։

Տղային դուր էին գալիս ճայերը, երբ նրանք թևածում էին ջրերի վրա, ուղղահայաց իջնում ալիքներին ու կրկին թևում վեր։ Ինչ-որ տեղ կարդացել էր, որ ճայերից մեկի կորստի դեպքում՝ մյուսը վերից ուղղահայաց սուրում, իրեն խփում է ժայռերին, զոհվում։ Նա հիմա նայում էր այդ ալիքներին ու մտածում էր ճայերի մասին։ Ձյունասպիտակ ճայերի, որ հիմա երևի ինչ-որ արևոտ տեղ էին, հեռվում, երկինքն ու ծովն իրար ձուլող հորիզոնից այն կողմ, և ձայն – ձայնի՝ ազատ ու հանդարտ պտտվում էին կապտաթույր ջրերի վրա։

Տղան չլսեց խճաքարերի ձայնը։ Նա նայում էր հեռվում, ծովի հեռու խորքում կանգնած միայնակ նավին, որ շողշողում էր իրիկնային արևի ներքո։ Կինը ետևի կողմից մոտեցավ, կանգնեց քիչ հեռվում։ Տղային էր նայում։ Ի՞նչ է մտածում այդպես, ո՞ւմ մասին է մտածում, ոչ առանց խանդի, անցավ կնոջ մտքով։ Հեռանալ, հեռանալ, մոռանալ նրան, մտածում էր նա սրտի նվաղումով ու վշտամորմոք, բայց ի՜նչ հեշտ է ասել՝ մոռացիր, մոռացիր ամեն ինչ՝ աչքերի փայլը, հայացքը նրա, ձայնն ու ժպիտը, շունչը նրա ջերմ, քնքշանքը նրա, ուժեղ շուրթերի հպումը այրող, մատների դողը իմ մերակներին, նրա մոլուցքը՝ քնքուշ, անհագուրդ ու սիրահարույց…

–Ահա և ես,– ասաց նա իր քաղցրահունչ ձայնով։

Տղան իսկույն շրջվեց, թեպետ նրան սպասում էր սրտի անդիմադրելի հուզումով, բայց շփոթվեց, երբ տեսավ նրան՝ միշտ նույն ամոթխած դուրեկան ժպիտով ու սևասև հրացայտ աչքերով։ Նա լայն ժպտաց՝ կնոջ դյուրաբեկ փխրուն մարմինն առնելով գրկի մեջ։

–Սիրելիս, սիրելիս, սիրելիս,– անդադար շշնջում էր տղան, շուրթերը քսելով նրա սևաթույր մազերին։– Վախենում էի, թե չես գա…

–ինչո՞ւ։– Կինն իր կրակացայտ աչքերով նայեց տղային, միաժամանակ մտածելով այն մասին, որ ինքն անկարող է նրան հանել իր սրտից։– Թե՞ ուզում էիր, որ չգայի,– ավելացրեց նա ժպտալով։

– Ոչ։ Վախենում էի, թե չես գա,– ասաց տղան։ – Որ քեզ չի հաջողվի գալ։ Իսկ ես այնպես էի սպասում։– Նա կնոջ մատները մոտեցրեց շուրթերին. քսում էր շուրթերին, մեկ առ մեկ համբուրելով այդ սառնավուն մատները։– Ինչպե՞ս եկար։

– Չգիտեմ։– Կինը թեթև օրորեց գլուխը, սեղմվեց տղային։– Ասացի ընկերուհուս մոտ եմ գնում։

–Չվախեցա՞ր։

–Եթե կարողանամ այդքան մտածել,-գլուխը տղայի կրծքին սեղմած, դառը ժպտաց կինը։– Չեմ կարողանում մտածել։ Չգիտեմ, թե ինչ է կատարվում ինձ հետ։ Չեմ կարողանում հասկանալ։ Բայց վերջ։ Էլ չենք հանդիպի։ – Տղան իր կրծքին զգում էր նրա տաք շունչը։– Էլ չեմ կարող, էլ ուժ չունեմ, հարազատս, սա վերջին անգամն է, լսո՞ւմ ես…

– Լսում եմ,– ծանր, բայց ժպտադեմ, ասաց տղան։

Կինը գլուխը բարձրացրեց տղայի կրծքից։

–Ինչո՞ւ այսպես ստացվեց,– ասես ինքն իրեն, երազկոտ ասաց նա։– Ես ինձ համար հանգիստ ապրում էի, ինչո՞ւ ամեն ինչ փոխվեց…

Տղան կատակի տվեց.

–Եթե ես եմ մեղավոր՝ ներող եղիր։

Կինը ժպտաց, գլուխը վերստին սեղմեց տղայի կրծքին։ ''Վերջ,– մտքում ասաց նա։– Սա վերջին անգամն է, էլ չենք հանդիպի''։

Հետո մտախոհ քայլում էին ծովափով, և ծովը միալար աղմկում էր։ Հանդիպեցին հաղորդավար ընկերոջ տանը։ Ըկերոջ ծննդյան օրն էր։ Կինն ամուսնու հետ էր։ Ու տղան երբեմն անկարող էր լինում չնայել նրան։ Ինչ –որ անհայտ ու գայթակղիչ բան կար կնոջ մեջ, որ շարունակ իրեն էր ձգում տղայի հայացքը։ Հաճելի, սրտառուչ երեկո էր։ Խմում էին, զրուցում, երաժշտություն էին լսում։ Դեմ-դիմաց էին նստած։ Տղային նույնիսկ մի պահ թվաց՝ դեռատի կինն այդ ժպտաց իրեն, որից ասես արյունը եռ եկավ ներսում։ Հետագայում նա հաճախակի էր մտածում անծանոթ կնոջ մասին։ Ժպիտն էր հիշում հատկապես։ Ամոթխած այդ ժպիտի մեջ աննկարագրելի հմայք կար, որը գերում էր տղային։ Հետո հանդիպեցին փողոցում, պատահաբար։

–Բարև ձեզ,– առաջինը տղան նկատեց, մոտեցավ,– ինչպե՞ս եք։

–Ոչինչ։– Կինը միանգամայն կորցրել էր իրեն, շիկնահար ու նույն ամոթխած ժպիտով՝ նա սքանչելի էր։– Դո՞ւք ինչպես եք։

–Այսպես,– ուսերը թոթվեց տղան, ժպտաց։– Ինչպես տեսնում եք։– Ձեր ամուսինն ինչպե՞ս է։

– Ոչինչ։– Կինն իրեն վատ զգաց, որ մի հարմար բառ չգտավ այդ անհեթեթ ''ոչնչից'' բացի։ Նա, ասես հիպնոսացած, ուղիղ նայում էր տղային, ուզում էր չնայել ու չէր կարողանում։ Տղան զգում էր դա, նեքուստ հրճվում։

Նրանք մնացել էին կանգնած փողոցի մեջտեղը։ Ասելիք շատ կար, թվում էր, բայց կանգնել էին առանց խոսքի ու կարծես ոչինչ չէին գտնում ասելու, բայցև չէին բաժանվում։

–Լավ երեկո էր, չէ՞,– ի վերջո ասաց տղան,– ձեզ դո՞ւր եկավ։

– Այո,-ասաց կինը, – հաճելի էր ամեն ինչ։ Ուրիշ տեղերում սովորաբար խոսում են առօրյա բաներից, շատ դեպքերում կենցաղային անհետաքրքիր, ձանձրալի մանրուքներից, բայց այստեղ ամեն ինչ, իրոք, այլ կերպ էր, միանգամայն այլ այլ մթնոլորտ էր։ Իսկապես որ, լավ երեկո էր։ Դուք ինչո՞ւ բանաստեղծություններ չկարդացիք,– ավելացրեց նա շիկնանքով։

–Ի՞նչ բանաստեղծություններ,– ժպտաց տղան

–Ձերը։ Դուք գրում եք, ես գիտեմ։ Ես ձեզ մինչ այդ էլ գիտեի, շատ եմ կարդացել ու հաճելիորեն զարմացած էի, առաջին անգամ այդպես պատահականորեն տեսնելով ձեզ։

–Շնորհակալ եմ,– լայն ժպտաց տղան։– Ուրեմն դուք ինձ գիտեիք մինչ այդ։ Իսկ հետո, այդ օրվանից հետո, հիշե՞լ եք ինձ։ Գոնե մի անգամ։

–Հիշել եմ,– ցածրաձայն արձագանքեց կինը և շիկնանքն ավելի ծաղկեց նրա դեմքին։

Այդ պահին նա, իրավ, սքանչելի էր։

–Եվ ոչ մի անգամ…– ավելացրեց նա, ակնդետ նայելով տղայի աչքերի մեջ։– Շատ անգամ եմ հիշել։

–Ես նույնպես հիշել եմ ձեզ։ Ընդ որում, հիշել եմ երանությամբ ու երազել երբևէ հանդիպել ձեզ ու ասել այն մասին, որ բազում բանաստեղծություններ եմ գրել՝ նվիրված ձեզ։ Եվ, քանի որ ձեր անունն անգամ չգիտեի, բանաստեղծական շարքի վրա գրված է՝ ''Ձոներգ անծանոթ գեղեցկուհուն'' ։

–Աստված իմ, դուք ինձ բանաստեղծություննե՞ր եք նվիրել։

–Իհարկե։ Ու հույսս չէի կտրում, որ անպայման կհանդիպեմ ձեզ ու կասեմ ձեզ այդ մասին։ Գիտե՞ք ինչ բան է հույսը։ Ծեր մարդիկ ամեն գիշեր պառկում են քնելու՝ առանց որևէ երաշխիքի, որ հաջորդ օրն առավոտյան արթնանալու են, բայց ամեն դեպքում նորից ու նորից զարթուցիչը լարում ենք։ Այ, դա է հույսը, ու ես երախտապարտ եմ Աստծուն, որ հանդիպեցի ձեզ։

–Շնորհակալ եմ,– անակնկալ բերկրանքից հուզված, ժպտաց կինը։– Ուրեմն մենք երկուստեք հիշել ենք իրար։

Այն երեկոյից հետո կինն, իրավամբ, տղային չէր մոռացել։ Շարունակ մտածում էր նրա մասին, և հիմա, պարզվում է՝ տղան նույնպես հիշել է իրեն, բանաստեղծություններ է ձոնել…Կնոջ մտքով չանցավ անգամ, թե տղան գուցե հենց այնպես, մի բան ասած լինելու համար ասաց այդ ամենը, որ դա պարզապես բանաստեղծական վառ երևակության արդյունք է սոսկ։ Ըստ երևույթին, մարդ հակված է կուրորեն հավատալու այն բանին, ինչին որ սրտանց ուզում է հավատալ։

–Զգացված եմ,– կրկին արտաբերեց նա նույն ցածր ձայնով։– Դուք անչափ բարի եք…

Փողոցի մեջտեղն էին, անհարմար էր, կինը դժկամությամբ մի քայլ ետ գնաց։

–Ցտեսություն,– ասաց նա։

–Ցտեսություն,– արտասանեց տղան, մի քայլ ընդառաջ եկավ։– Ես մի բան էի ուզում ասել ձեզ։

–Ի՞նչ,– հետաքրքրվեց կինը։– Ասացեք։

Տղան այդ մասին չէր մտածել, բայց գտավ ելքը.

–Ես այդ բանաստեղծություններն ուզում եմ կարդալ ձեզ։ Չէ – որ անքուն գիշերներ եմ անց կացրել ու երազել՝ կարդալ ձեզ ու լսել ձեր կարծիքն այդ մասին ։ Մի մերժեք, խնդրում եմ, ցավ մի պատճառեք ինձ։ Կհանդիպենք հենց այնտեղ, ուր առաջին անգամ հանդիպել էինք։ Հասցեն, փառք Աստծո, գիտեք։ Նա իմ մոտ ընկերն է, կստեղծենք այն նույն մթնոլորտը, որ կար այն ժամանակ, երաժշտություն կլսենք նաև, ու ես սիրով կկարդամ իմ ստեղծագործությունների շարքը՝ նվիրված ձեզ։ Այսինքն դեռատի մի չնաշխարհիկ գեղեցկուհու՝ որն իր հրայրքով ու հմայքով գերել է հայ բանաստեղծին։

Կինն ուզում էր ասել, որ սիրում է ամուսնուն, որ երեխաներ ունի՝ մի տղա ու մի աղջիկ, և որ ինքը ոչ մի տեղ չի գնա օտար տղամարդու հետ, բայց շուրթերն ակամա շշնջացին.

–Չգիտեմ…

–Ես վաղն այս ժամին կսպասեմ ձեզ այնտեղ։ Խնդրում, աղաչում եմ, մի փշրեք այն սիրտը, որ ձեզ համար է բաբախում նաև։– Տղան շուտափույթ բաժանվեց, որպեսզի կինը չհասցներ մերժել նրան։

Նրանց հաջորդ հանդիպումը ընկերոջ բնակարանում չէր, որն այն ժամանակ գործուղման մեջ էր, սակայն կինն այդ մասին չգիտեր, այլ ուշ երեկոյան, հարյուր ինն համարի ավտոբուսի վերջին կանգառում, քաղաքային լողափ իջնող շրջադարձում։ Կինն իջավ երթուղային ավտոբուսից, վարանքով նայեց շուրջը։ Հարևան տներում լույսեր էին վառվում: Տղան դուրս եկավ ծառերի ետևից և գնաց դեպի կանգառ։ Նա հաղթանդամ էր, լայնաթիկունք ու գեղեցիկ, և կնոջն այնպես թվաց, թե ինքն ամբողջ կյանքում հատկապես նրան է սպասել և ակամայից առաջ գնաց, առանց հայացքը տղայից կտրելու, նրանց ձեռքերը, ասես տարիներ շարունակ իրար որոնել ու չէին գտել, կարոտով խառնվեցին։

–Շնորհակալ եմ, որ եկար,– ասաց տղան, հետո ավելացրեց,– կխենթանայի, եթե չգայիր։

Մացառների ու քարերի արանքով իջնող արահետով նրանք իջան դեպի ծով։ Լռություն էր, և միայն ճերմակափրփուր ալիքներն էին, որ թեթև աղմուկով գալիս, խփվում էին առափնյա սալ քարերին ու փշուր-փշուր ետ էին սահում։

Նստեցին ամայի ծովափին։ Կինը, ինչպես նախորդ հանդիպմանը տղայի ընկերոջ բնակարանում, մտովի նախատում էր ինքն իրեն, որ այստեղ եկավ, որ այսպես անկամ ու թույլ գտնվեց, եկավ։ Նա հայացքը հառել էր հեռու և մտամփոփ նայում էր մի կետի։ Այնտեղ, ուր ծովն ու երկինքը միանում էին իրար։ Նրան այնպես էր թվում, թե տղան մտքում ծիծաղում է իր վրա։ Նա նույնիսկ սարսափեց այդ մտքից, նայեց տղային, ասաց.

– Ես ինքս ինձ ներել չեմ կարող, բայց դու, խնդրում եմ, ներիր ինձ, որ այսքան կամազուրկն եմ …

Տղան չթողեց, որ նա խոսի։ Նա քնքշորեն բռնեց կնոջ ուսերը, կնոջ դեմքը շրջեց իր կողմը։

– Ես սիրում եմ քեզ,– շշնջաց տղան, համբուրելով կնոջ կիսաբաց մեղուշ շուրթերը։ Տղայի շուրթերը պինդ էին, ձեռքերն ուժեղ էին, և գիրկը տաք էր, և կնոջ համար աստղերը երկնքում շաղ էին գալիս, թափվում ծովը… Եվ նա՝ հուզախռով ու արցունքացոլ աչքերով, կրկին ու կրկին հիշեց իրենց հանդիպումն ընկերոջ բնակարանում ու իր մարող շշուկով ասված խոսքերը՝ «Ոչ, ոչ, չհամարձակվեք, չհամարձակվեք», որը «Բոլերոյի» ահագնացող երաժշտության տակ միայն իրեն՝ կնոջն էին լսելի: Բայց դա նույնիսկ դիմադրության փորձ չէր, այլ բնազդային ինքնապաշտպանության նվաղ դրսևորում, իսկ տղան, բուռն կրքից շնչահեղձվելով, ինչպես կատաղի անսանձ հովատակ, այնպիսի մոլուցքով տիրեց նրան, որ հառաչի հետ միասին ասես կանգ առավ իր շնչառությունը… և նա՝ անկամ ու նվաճված, չհասցրեց անգամ մտածել դիմադրության մասին:

Կինը՝ հայացքը անխռով ծովին, նախատում էր ինքն իրեն, որ արժանապատվություն չունի, այնտեղ, ընկերոջ բնակարանում տրվեց նրան ու տրվում է այստեղ, ավազների մեջ ու այս լերկ քարերի վրա…

…Նրանք նստել էին սալ քարերին, երազել էին, ճայերը պտտվել էին նրանց գլխավերևում, կարոտով կանչել էին, ջրերի վրայով սահել էին՝ ճերմակ փետուրները ջրերի կապույտին քսելով, իրենք նայել էին։ Լողազգեստով պառկել էին քարերին ու վազվզել տաք ավազների մեջ, ու միշտ էլ կինը մտածել է այն մասին, որ պետք է բաժանվեն, այդպես անհնար է շարունակել։ Ի՞նչ իրավունքով և մինչև ե՞րբ։

– Ես քեզ չեմ մեղադրում,– խոսեց կինը։– Ես եմ մեղավորը։ Նման հարցերում կանայք, միայն կանայք են մեղավոր։

– Փոշմանե՞լ ես։

-Փոշմանե՞լ։– Կինը մի պահ խորհում էր, հետո ասաց վճռական։– Ոչ։ Ափսոսանքը՝ դա անիմաստ զգացմունքայնություն է: Միակ բանը, որ կարելի է ափսոսալ կյանքում, դա այն է, որ դու ուշադրությամբ ու հոգատարությամբ ես շրջապատել նրանց, ովքեր դրան արժանի չէին: Հենց դրա համար էլ անիմաստ է ափսոսալը, որովհետև անօգուտ է, զուր տեղն ինչո՞ւ ափսոսալ, միևնույն է, այն, ինչ եղել է, վերադարձնել, ուղղել արդեն անհնարին է… Ինքս էլ չգիտեմ ինչպես ստացվեց այս ամենը։ Անուշ երազ էր սա։ Եվ հիմա պիտի ընդհատվի այդ երազը։ Չեմ փոշմանել ու երբեք չպիտի փոշմանեմ։ Պարզապես ինձ համար ապրում էի։ Եվ երջանկությունը, թվում էր, հենց այդ է, որ կար։ Ուրիշ երջանկություն չի լինում։ Դու ամեն ինչ տակնուվրա արեցիր։ Բայց դու մեղավոր չես բնավ։ Ես այն չեմ մտածում, ինչ ասում եմ։

–Իհարկե, դու ես մեղավոր։ Ինչո՞ւ շուտ ամուսնացար։ Չէի՞ր կարող սպասել։

– Եթե իմանայի, որ պիտի հանդիպեմ քեզ… Հարյուր տարի կսպասեի… Բայց դու ինձ չէիր առնի։

– Ինչու։ Կառնեի, ազնիվ խոսք կառնեի։ Ուրեմն դու կասկածո՞ւմ ես, որ քեզ սիրում եմ։

– Չեմ կասկածում։ Երբեմն նույնիսկ ինձ այնպես է թվում, թե դա է ինձ պահում։ Ուր էլ լինեմ, մտածում եմ այն մասին, որ դու կաս, որ երբ ուզենամ՝ կարող եմ զանգել քեզ և թեթևություն եմ զգում դրանից։

– Իսկ հետո ես կամուսնանամ, և դու կմոռանաս ինձ,– հայացքը ջրերին, անբռնազբոս ասաց տղան։– Բոլորովին չես էլ հիշի։

Կինը հանկարծակի նայեց նրան։

– Լռիր, աղաչում եմ… Այդ ինչե՞ր ես խոսում…

Տղան ցանկացավ գրկել կնոջը։

Կինն իբր վիրավորվել էր, իբր չէր ուզում, որ տղան գրկեր իրեն, համբուրեր, նա դեմքը այս ու այն կողմ էր փախցնում, սակայն տղան զգում էր, որ կինը երկարաձգում է հաճույքը, նա ավելի ուժգին սեղմեց նրան, շուրթերով գտավ բերանը… Տղան միշտ մոլեգին էր, դա դուր էր գալիս կնոջը, շուրթերը պինդ էին. դա դուր էր գալիս կնոջը… ''Սիրելիս, սիրելիս, սիրելիս,– հևոցով շշնջում էր տղան,– Ես սիրում եմ քեզ, մի՞թե կասկածում ես''։

… Տղան հոգնած պառկել էր ավազին, դեմքը դեպի երկինք։ Կինը նստել էր նրա կողքին, ձեռքերով գրկել ծնկները

– Ես ճիշտ չէի ասում,– խոսեց տղան։ – Կատակում էի, ինձ թվում է, ես արդեն ոչ ոքի սիրել չեմ կարող… Երբ դու իմ կողքին ես, շուրջն իմ այլևս ոչինչ չեմ նկատում, այլ պարզապես զմայվում, գերվում, հպարտանում եմ քեզանով ու քո սիրով: Աշխհարիս երեսին յոթ հրաշքլիք կա, բայց կա մեկը ևս, ութերորդը, դու ես այդ ութերորդ հրաշալիքը՝ ամենից էկզոտիկն ու ամենից գեղեցիկը… Պիտի ամուսնանամ,– կրկնեց նա,– բայց ինձ թվում է, որ իմ և նրա միջև պիտի լինես դու… Ես նրա մեջ պիտի որոնեմ քեզ ու չպիտի գտնեմ … Ես դա գիտեմ…

''Ես նրան խանգարում եմ,– մտածում էր կինը,– նա իմ պատճառով չի ամուսնանում։ Կհեռանամ, ինչո՞ւ խանգարեմ…''։ Նա մատներով հանդարտ շոյում էր տղայի դեմքը, մատները երկար պահում էր տղայի տաք շուրթերի վրա։

–Իսկ դու նրան սիրո՞ւմ ես (տղայի խոսքը կնոջ ամուսնու մասին էր)։

–Չգիտեմ,– հանգիստ ասաց կինը։– Մինչև քեզ՝ թվում էր այո։ Իսկ հիմա չգիտեմ։ Ինքը ինձ սիրում է։ Դա նրան կուրացնում է և մտքով անգամ չի անցնում, որ ես կարող եմ դավաճանել նրան, սիրել ուրիշի։ Մեզ մոտ, տպարանում, գիտեն, որ ես սիրում եմ քեզ։ Քո ինչ-որ մի գիրք աղջիկներից մեկը գտավ ինձ համար։ Այնտեղ, տպագրական մեքենաների աղմուկի մեջ, ես քո մասին եմ մտածում, ճանապարհին, ավտոբուսում, քո մասին եմ մտածում… Իսկ նա կարծում է, թե ես աշխարհի ամենաերջանիկ կինն եմ։

–Բաժավիր, – հենց այնպես ասաց տղան։

–Իսկ հետո՞։

–Միասին կգնանք ուրիշ քաղաք:

Կինն իհարկե, հասկանում էր, որ այդպես լինել չի կարող։ Հիմա նա այդ բառերն ասում է, ճիշտ է, բայց չի լինի։ Դա չի լինի։ ''Իմ և նրա միջև անդունդներ կան: Նա հիմա դա չի հասկանում''։ Այդ մասին էր մտածում կինը, սակայն ուրիշ բան ասաց.

–Նա առանց ինձ չի կարող։ Նավթային ինժեներ է, ծովում է աշխատում։ Երբեմն երկու շաբթով չի գալիս։ Ու այդ ընթացքում տասը-տասնհինգ նամակ է գրում։ Դու դա պատկերացնո՞ւմ ես։ Ընկերուհիներս երևի նախանձում են, չհասկանալով, որ ուրիշի կյանքը միշտ էլ գրավիչ է թվում ուրիշին, բայց ոչ ոք չգիտի, թե իրականում ինչ է տեղի ունենում այնտեղ: Իմ ծանոթներից մեկը ճիշտ է ասում, որ ուրիշի կյանքը ուրիշի պատուհանի է նման, որովհետև, եթե նույնիսկ այնտեղ, պատուհանագոգին ծաղիկներ են, դա դեռ չի նշանակում, թե ներսում դրախտ է: Ես գիտեմ,– շարունակեց դառնագին,– նա կխելագարվի… Իսկ երեխաները…– Կինը մի պահ լռեց։ – Չէ, էլ չենք հանդիպի, վերջին անգամն է սա։

Նրանք մոտ էին և անդորր էր։ Եվ ջրերը ծփում էին, մեղմիվ շառաչում էին։ Եվ հորիզոնից– հորիզոն ձգված էր ծովը, ծովը սև, համատարած ցել էր թվում, ցելը փայլկտում էր աստղալույսի տակ։ Եվ լուսինը, որ նոր էր ելել ծովի այն կողմից, արահետ էր ձգել սև ցելերի վրայով։

–Երանի չհանդիպեինք,– լռությունը խախտեց կինը։– Այնպես հեշտ էր ապրելը։ Շատ եմ մտածել այդ մասին։ Ինչո՞ւ հանդիպեցինք։ Հիշո՞ւմ ես մեր հանդիպումը ընկերոջդ տանը։ Երբ մենակ էինք։ Հիշո՞ւմ ես։

–Այո։

-Հետո ես լաց եղա… Ախր, ես այդպես չէի ուզում… Պարզապես չէի հասկանում, թե ինչ է կատարվում ինձ հետ. Ես կարծես թե ես էի, ու՝ ես չէի…

–Հետո նստել էինք իրարից հեռու,– հիշեց տղան։– Ես քեզ չէի բռնել, չէի պահում, իսկ դու շարունակ ասում էիր. ''Թող ինձ, թող գնամ''։ Ու չէր գնում։

–Չէի կարողանում։ Եթե կարողանայի, կգնայի։ Չէի մնա։ Թվում էր՝ տարիներ շարունակ որոնել էի քեզ ու գտել. Վախենում էի մի քայլ անգամ անել ու կորցնել… Թեկուզ ներքուստ անհանգիստ էի, ինչ-որ բանից վախենում էի, թե հատկապես ինչից՝ չէի հասկանում։ Բայց չէի գնում։Հիմա եմ հասկանում, որ ինձանից էի վախենում… Այս օրից… Եթե այն ժամանակ բաժանվեինք, հեշտ կլիներ…

Տղան լուռ էր։ երկար քայլեցին՝ ջրերի ճողփյունը ականջներում։ Ալիքները շարունակ խշշում էին։

Կինը նայեց ժամացույցին։

–Ուշ է,– շշնջաց նա։ -Գնանք… Հիմա կինոյից տուն կգան, պետք է ընթրիք տալ նրան…

Տղան նայեց նրան։

–Մի վիրավորվիր… Նրան ո՞վ պիտի ընթրիք տա։

Նա մոլեգնորեն նորից գրկեց կնոջը, համբուրեց նրա տաք, անհնազանդ շուրթերը։

Քիչ առաջ տղան ավազի վրա գրել էր.

''Ես խենթորեն սիրում եմ քեզ''։ Մազերը կարգի բերելիս, կինը տեսավ , որ ալիքը եկել, տարել է տղայի գրածը։