Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

?исоботи масо?ати ?ангал, бар?ароркунии ?ангал, бунёди ?ангал, афзоиши ?айвоноти ва паррандагон, дар ?удуди фонди ?ангал ва ?удуд?ои таби? махсус му?офизатшаванда, аз тарафи Агентии ?ангал амал? мегардад (http://forest.tj (http://forest.tj)).

Ташхиси об?ои зеризамин? аз тарафи Хадамоти геолог? амал? мегардад. Лаборатория?ои

муассиса?ои ба обтаъминкун? мониторинги сифати об?ои н?шокиро амал? менамояд. Лаборатория?ои Хадамоти санитарию – эпидеомолог? ша?р?ои Душанбе, Ху?анд, Бохтар, К?лоб

ва ВМКБ ташхиси об?ои н?шок? ва об?ои барои оббозиро мегузаронанд. Маълумот?ои экологии вобаста ба ?олат?ое, ки барои саломатии инсон ва му?ити зист хатар э?од менамоянд, ма?омоти марказии и?роияи ?окимият? давлат? барои андешидани тадбир?о истифода менамоянд. Ин маълумот?о асосан аз маълумот?ои вазъи обу ?аво, рух додани ?олат?ои экстремал?, инчунин маълумот?о дар бораи шароити санитарию эпидеомолог? ва ?олат?ои садамав? иборат мебошанд. Дар асоси ин маълумот?о ма?омоти марказии и?роияи ?окимият? давлат? барои пешгир? ёки ко?иш до-

дани хатар ва зарар тадбир?о меандешанд.

?онуни ?Т Дар бораи мониторинги эколог? (Ахбори Ма?лиси Олии ?ум?урии То?икистон, с. 2011, №3, мод. 174; Конуни ?Т аз 26.07.2014 с., № 1120)

?онуни мазкур асос?ои ташкил?, ?у?у??, и?тисод? ва и?тимоии таъмини мониторинги экологиро дар ?ум?урии То?икистон муайян менамояд ва муносибат?ои ма?омоти ?окимияти давлат? ва ма?омоти худидоракунии ша?рак ва де?от, итти?одия?ои ?амъият? ва ша?рвандонро дар ин со?а ба танзим медарорад. (??Т аз 26.07.14с., №1120)

Дар ?онуни мазкур маф?ум?ои асосии зерин истифода мешаванд:

– таъсири антропоген? – ма?м?и таъсиррасонии муста?им ва ?айримуста?ими фаъолияти инсон ба му?ити зист;

– ифлосшавии му?ити зист – дар нати?аи фаъолияти хо?агидор? ё дигар намуди фаъолияти инсон ба ми?дори (консентратсияи) аз андозаи миёнаи бисёрсолаи таби? зиёд (дар ?удуди та?йирёбии инти?о?) ба му?ити зист овардан ё дар он пайдо шудани унсур?ои физик?, кимиёв? ва биологие, ки одатан ба он хос нестанд;

– таъмини амнияти эколог? – ма?м?и тадбир?о оид ба пешгирии пайдоиш ва густариши ?олат?ои хатарноки эколог? ва рафъи о?ибат?ои он?о;

– му?ити зист – ма?м?и ?узъ?ои табиат (?авои атмосфера, об, хок, ?аъри замин, олами наботот ва ?айвонот) ва ландшафт, ёдгори?ои таби?, таърих?, фар?анг? ва дигар объект?ои модд?, ки ба сифати ?аёт, шароити фаъолият ва вазъи саломатии инсон ва (ё) амали мута?обилаи ин ?узъ?о таъсир мерасонанд;

– ?ифзи му?ити зист – ма?м?и тадбир?ои байналмилал?, давлат? ва минта?ав?, маъмурию хо?агидор?, ?у?у??, сиёс?, и?тисод?, и?тимо?, технолог? ва ?амъият?, ки ба ?ифз, истифодаи о?илона ва бар?арорсозии му?ити зист равона карда шудаанд;

– истифодабарандагони табиат – шахсони во?е? ё ?у?у??, ки фаъолияти хо?агидор? ва дигар намуди фаъолиятро мувофи?и талаботи ?онунгузории ?ум?урии То?икистон ба ро? монда, дар пешбурди он захира?ои табииро истифода мебаранд ва (ё) бо амалисозии он ба му?ити зист таъсир мерасонанд; (??Т аз 26.07.14с., №1120)

– системаи мониторинги эколог? – сохтори серма?сад ва сертаркибаи иттилоот?, ки бо ро?и як?оякунии зерсистема?ои ало?ида, ма?маа?ои ченкунию иттилоот? ва ?исобкунию иттилоотии аз ?и?ати ма?сад ва талаботи умум? барои ташкил ва гузаронидани мушо?ида?о, ?амъбаст ва ?амгироии маълумоти бадастовардаи ба ?ам ало?аманд ташкил карда мешавад; (??Т аз 26.07.14с., №1120)

– ?олати фав?улоддаи эколог? – ?олати хатарноки эколог?, ки ба ма?сади ?ифзи ?аёт ва саломатии инсон, инчунин му?ити зист фавран андешидани тадбир?ои таъ?илиро барои рафъи он талаб менамояд;

– амнияти эколог? – ?олати му?офизавии манфиат?ои ?аётан му?ими инсон, ?амъият, му?ити зист аз хатар?ои дар нати?аи таъсир?ои антропоген? ва таби? пайдошаванда;

– ?олати хатарноки эколог? – ?олате, ки дар нати?аи таъсири омил?ои антропоген? ва таби?, аз ?умла бар асари офату фалокат?ои таби? му?ити зист хароб гардидааст ё э?тимоли хароб шудан дорад ва ё та?йир ёфта, ба вазъияти бад афтодааст ва вобаста ба ин ба манфиат?ои ?аётан му?ими инсон ва ?амъият хатар та?дид мекунад;

– мониторинги эколог? – ма?м?и тадбир?о оид ба гузаронидани мушо?ида, арзёб?, пешг?ии ?олати ?узъ?ои ало?идаи му?ити зист, ма?маа?ои ?удуд?ои таби?, объект?ои таби? ва табиию антропоген?, омил?ои таби? ва антропогении таъсир ба он?о ва манбаъ?ои ташаккулёбии он?о дар асоси ченкунии нишондод?ои ми?дор? ва сифатии ифлосшавии он?о.

Ма?сад ва  вазифа?ои мониторинги  эколог?

1. Мониторинги эколог? бо ма?сад?ои зерин гузаронида мешавад:

– мушо?идаи ?олати му?ити зист, аз он ?умла ?олати му?ити зист дар минта?а?ои во?еъи манбаъ?ои таъсири антропоген? ва таъсири ин манбаъ?о ба му?ити зист;

– арзёб? ва пешг?ии та?йири ?олати му?ити зист зери таъсири омил?ои антропоген? ва таби?;

– таъмини талаботи давлат, шахсони во?е? ва ?у?у?? ба иттилооти эътимоднок дар бораи ?олати му?ити зист ва та?йирёбии он, ки барои рафъ ва (ё) кам намудани о?ибати ногувори чунин та?йирёби?о зарур аст.

Вазифа?ои мониторинги эколог? ин?оянд:

– ба ро? мондани мушо?ида?ои мунтазами ?олати объект?ои мониторинги эколог?;

– созмон додани махзани иттилоотии маълумот дар бораи объект?ои мушо?идашаванда;

– арзёбии нишонди?анда?ои ?олат ва мукаммалии функсионалии ма?маа?ои таби?, му?ити зист ва вазъи саломатии инсон;

– пешг?ии та?йирёбии ?олати объект?ои мушо?идашаванда;

– та?ияи барнома?о, пешни?одот ва тадбир?о дар бораи рафъи о?ибати ногувори таъсир ба му?ити зист;

– иттилоотонии ма?омоти ?окимияти давлат?, шахсони во?е? ва ?у?у?? дар бораи ?олати му?ити зист.

Объект?о ва субъект?ои мониторинги эколог?

1. Объект?ои мониторинги эколог? аз ин?о иборатанд:

– манбаъ?ои таъсири антропоген? ба му?ити зист;

– объект?о ва минта?а?ои махсуси му?ити зист (?авои атмосфера, об, хок, ?аъри замин, объект?ои хо?агии ?ангал ва дигар объект?ои таби?, ?удуд?ои табиии махсус му?офизатшаванда);

– гур???ои а?ол?, ки таъсири манфии омил?ои му?ити зистро ?ис менамоянд.

2. Субъект?ои мониторинги эколог? аз ин?о иборатанд:

– ма?оми ваколатдори давлат? оид ба ташкил ва гузаронидани мониторинги эколог?; (??Т аз 26.07.14с., №1120)

– ма?омоти ма?аллии ?окимияти давлат?;

– ма?омоти худидоракунии ша?рак ва де?от; (??Т аз 26.07.14с., №1120)

– истифодабарандагони табиат.

3. Мониторинги эколог? дар сат?и ?ум?урияв?, ма?алл? ва ма?дуд (локал?, объект?) дар ?а?ме, ки гирифтани иттилооти пурра ва эътимоднок дар бораи му?ити зист ва ?олати эколог?, инчунин динамикаи та?йирёбии он?о зарур аст, ба ро? монда мешавад.

Принсип?ои асосии ташкил ва гузаронидани мониторинги эколог? ин?оянд:

– мунтазамии мушо?ида?о дар ?а?ми зарур? ва коф?;

– фавр? гузаронидани мушо?ида?о дар ?олат?ои фав?улодда;

– ягонаг? ва му?оисашавандагии усул?ои мушо?ида ва назорати ?амъовар?, ниго?дор? ва интишори иттилооти дастрасшуда;

– эътимоднокии иттилоот дар бораи ?олати объект?ои мониторинги эколог? ва дастрасии он барои муштариён;

– коллегиал? будан дар пешг?ии нати?а?ои мониторинги эколог? ?ангоми та?ияи лои?аи ?арор?ои идоракун?;

www.meteo.tj (http://www.meteo.tj) Агентии обу?авошиносии Кумитаи ?ифзи му?ити зисти назди ?укумати ?ум?урии То?икистон (Агентство по гидрометеорологии Комитет охраны окружающей среды при Правительстве Республики Таджикистан)

– Дара?аи ифлосшавии ?авои атмосфера бо ро?и му?оисаи консентратсияи омехта (мг/м