Тәлімгерлер. Балалар үйі тәрбиеленушілерімен достық жайындағы боямасыз әңгімелер

Ерте ме, кеш пе, ??рта?андай с?би ?сiп, жас?спiрiмге айналады. Нелiктен кеше ?ана т?й-т?й бас?ан, ата-ананы? ?ам?орлы?ы мен махаббаты ?ажет бала, ая? астынан кiрпiдей жиырылып, б?лектенiп шы?а келдi? ?згеру кезiнде ?зi?iзге ж?не бала?ыз?а ?алай к?мектесу керек? Осы тарауда м?н-жайды ??у?а тырысып к?рейiк.

Жас?спiрiмдiк немесе пубертатты (лат. Pubertas – жынысты? жетiлу) кезе? – б?л адамны? ?тпелi жасы. Не бала емес, не ересек адам емес ша?. ?тпелi кезе? бала?а ?те ауыр, б?л оны? мiнез-??л?ына, ?арым-?атынасына ?сер етедi. Кешегi с?биi?iздi? бойында?ы ?згерiстердi? келесiдей себептерiн атап к?рсетуге болады:

1. Конституция немесе жай ?ана айт?анда, дене бiтiмiндегi ?згерiстер. Б?л кезе?де баланы? сырт келбетi к?рт ?згередi: екiншi реттiк жынысты? белгiлер бай?алады, ая?-?олдары ?зарады, дене салма?ы ?згередi, с?йкiмсiз безеулер ж?не тер иiсi пайда болады. Егер сiз бiрден салма? ?осса?ыз, бетi?iзден безеу немесе ендi басталып келе жат?ан басты? ?ас?асын к?рсе?iз, ?андай сезiмде болар едi?iз? М?ндай ?згерiстер к??iл-к?й мен ?зiн-?зi сезiнуге ?сер етпей ?оймайды.

2. Физиология. Физиологиялы? ?згерiс б?кiл денеге ?сер етедi: ми мен оны? ж?мыс iстеуi ?згередi, с?йек пен б?лшы? ет ?седi, гормондар ?згередi. Б?л – кез келген адам?а зор салма?. Еске т?сiрi?iзшi, ?йелдер етеккiр келген кезде, суы? тигенде немесе ?арапайым ?й?ы ?анба?ан кезде ?алай болады, жас?спiрiмде де уа?ытты? к?бi д?л сондай к?йде ?тедi. ?ыс?асы, ол жал?ау, ?у немесе зиянды емес, жай ?ана шарша?ан, ме?-зе? ж?не к?йгелек.

3. ?леуметтену. Б?л жерде Лениннi? с?зiн ?згертiп келтiруге болады: жас?спiрiмдер ескiше ?мiр с?ргiсi келмейдi, бiра? жа?аша к?н кеше алмайды. Бозбаланы? ?леуметтiк ?ажеттiлiктерi балалар?а ??самайды, бiра? ол ?лi ересек адам емес ?рi ересектер т?рiздi ?мiр с?ру да?дысын бiлмейдi. К?йзелiс осыдан басталады. Бойы ата-анасынан да биiк, серейген бозбала сондай ?лкен болса да, нелiктен олар?а ба?ыну керектiгiн т?сiнбейдi, с?йте т?ра iштей ?лi де ересектерге т?уелдi екенiн сезедi. Б?л iшкi ?айшылы?ты тудырады. ?з кезегiнде к?з алдында дене бiтiмi ересек адамды к?рiп т?р?ан ата-ана?а да ?здерi сия?ты ойлап, iстей алма?ан со?, оны? ?лi де бала екенiн т?сiну ?иын?а со?ады. М?ндай к?йзелiстi ?мiрде ма?ызды бiр ?згерiстi бастан кешкенде сiз де сезiнуi?iз м?мкiн. Мысалы, ?за? жыл?ы бойда?ты? ?мiрден кейiн жауапкершiлiгi мол отбасылы? ?мiрге ?йренiсу о?ай болмауы м?мкiн.

Б?л факторлар кез келген ересек адам?а кедергi келтiрiп, ?зiн-?зi сезiнуiн ?згертуi м?мкiн. Б?л ретте, ересек адамны? жас?спiрiмге ?ара?анда ма?ызды арты?шылы?ы бар: «Менi» ?алыптас?ан, я?ни т?л?а. Жеткiншек осы ?згерiстер барысында ?зi туралы тере?iрек бiлiп, ?зiн т?л?а ретiнде танытады. Шын м?нiнде, б?л кезе?нi? негiзгi мiндетi – ?зiн-?зi тану. Бала ?зiн «iздеп» ж?рген ша?та ата-аналар, бас?а ересек т?рбиешiлер не iстеулерi тиiс? Оларды? ?зiн ?алай ?ста?аны ж?н? Жауабы тым о?ай: жас?спiрiмнi? ?зiндiк «МЕНІН» табу жолында оны ?олдау ?ажет.

?р жасты? ?зiндiк ерекшелiгi, жетекшi ?ызметi бар. Ол адамны? жеке т?л?а ретiнде дамуына, ?мiрдi? келесi кезе?iне ?туiне к?мектеседi. Жас?спiрiмдерде б?л ??рдастармен ?арым-?атынас т?рiнде к?рiнедi. Б?л кезе?де ?орша?ан ортамен ?арым-?атынас екi осьте ??рылады:

1. Ересектермен ?арым-?атынас.

2. ??рдастармен ?арым-?атынас.

Бiрiншi жа?дайда жас?спiрiм ересек адамдар?а (ата-ана, м??алiм) белсендi елiктей отырып, оларды? р?лi мен беделiн iске ал?ысыз ете бастайды. ?лкендердi? к?з?арасы мен т?жiрибесi ескiрген, м?нi жо? деп есептейдi, оларды? ?мiр с?ру салты мен ??ндылы?тарын айыптайды. Жеткiншектi? сырт келбетi ?згередi (?ыздар боянады, ?лдар спортзалда б?лшы?еттерiн шыны?тырады), темекi шегедi, мiнез-??л?ы ?згередi ж?не ?зiнi? саяси немесе гендерлiк к?з?арасын ашы? айта бастайды. Б?л – жас?спiрiм кезе?нi? ерекшелiгi, одан ?атты ?ор?уды? ?ажетi жо?. Б?л ??былысты Марк Твен жа?сы сипатта?ан: «Жасым он т?ртте бол?анда ?кем ?те а?ылсыз, а?ыма? едi. Мен о?ан ?ре? шыдайтынмын. Ал менi? жасым жиырма бiрге келгенде, сол ?арт ?кемнi? со??ы жетi жылда а?ылы керемет толыс?анына ?атты та??алдым».

Екiншi жа?дайда ??рдастармен ?арым-?атынас жас?спiрiмге ?зi сия?тылармен бiрге к?ш жинап, сенiмдi бола бастайтын, тiл табыса алатын, ?леуметтiк н?рселердi т?сiнiп, ?зiнi? ма?ызына тере? бойлай алатын белгiлi бiр ке?iстiк бередi. Сол себептi жас?спiрiм кезде достарыны? болуы ма?ызды.

Егер ?йi?iзде жас?спiрiм болса, о?ан мынадай жа?дайларды жасау?а тырысыныз:

• Жас?спiрiмдi жеке ке?iстiкпен ?амтамасыз етi?iз. Баланы? о?аша ?алуына м?мкiндiк беретiндей жер керек. Тiптi, сiз бiр б?лмеде т?рса?ыз да, оны белгiлi бiр уа?ытта ешкiм мазаламайтындай ?зiнi? жеке б?рышы болсын.

• Жас?спiрiмнi? ?мiрiне араласпа?ыз. Хат-хабарларын, к?нделiгiн о?уды? ?ажетi жо?, р??сатсыз жеке заттарына тиiспе?iз.

• Ж?мыс ауыстыру, ?оныс ауыстыру, т?рлi отбасылы? шаралар сынды ма?ызды о?и?алар?а ?атысты жас?спiрiмнi? пiкiрiн с?ра?ыз.

• Бала?а та?дау ???ы?ын берi?iз. Мысалы, жас?спiрiм ?з бетiнше киiм сатып алу?а немесе спорт секциясын та?дау?а ???ылы. Жас?спiрiмнен к?мек с?ра?ыз. Б?л т?рмысты? мiндеттерден г?рi ?леуметтiк желiлерден аккаунт ашу, логотип ойлап табу, д?кеннен киiм та?дау сия?ты тек одан ?ана с?рай алатын к?мек болуы керек. Б?л ретте, оны? бас тарту?а ???ы?ы бар екенiн де ?мытпа?ыз. Ол ?шiн о?ан ызаланба?ыз.

• Жас?спiрiммен с?йлесуге уа?ыт б?лi?iз. «Есейiп кеткенiмен», ол ?лi де сiздi? к??iлi?iзге, махаббаты?ыз?а, ?ам?орлы?ы?ыз?а з?ру. Сiздердi? ?арым-?атынастары?ыз ата-ананы? а?ыл-ке?есi т?рiнде емес, екi адамны? ?ызы?ты диалогы т?рiнде ?рбiсiн. М?ндай ??гiме кезiнде махаббат, жынысты? ?атынас, достармен ?арым-?атынас, хобби, болаша? маманды?ы туралы та?ырыптарды тал?ылау?а болады. О?ан бейжай ?арамайтыны?ызды бiлдiрiп, ??гiменi баланы? ?мiрi туралы с?ра?тардан баста?ан абзал, содан кейiн ?зi с?раса ?ана, а?ыл-ке?есi?iздi айта жатарсыз. Б?л жерде ?з ?мiрi?iздегi о?и?аны б?лiсiп, баланы? ?зi сiзге ке?ес беретiндей м?мкiндiк жасау?а болады.

• Жас?спiрiмнi? к?нделiктi шы?ынына а?ша б?лi?iз. Ол келiсiлген ?рi белгiлi бiр уа?ытта берiлетiн сома бол?аны д?рыс. Саудаласпа?ыз ж?не а?шаны бермеудi? амалын iздеме?iз. Б?л – баланы а?шамен ж?мыс iстеуге, бюджетiн жоспарлау?а ?йретедi ?рi о?ан ?зiн ?ажеттi де?гейде ересектерше ж?не еркiн сезiнуге м?мкiндiк бередi.

• М?н-жайды т?сiндiрi?iз. К?бiнесе жас?спiрiм не болып жат?анын, нелiктен ашуланып немесе ?ай?ырып шы?а келетiнiн ?зi де т?сiнбейдi. О?ан ?мiрдегi осы кезе?нi? ерекшелiгi, физикалы? ж?не эмоционалды жа?дайды? а?за?а ?алай ?сер ететiнiнi жайлы айты?ыз. Баламен ?з басы?ыздан ?ткен т?жiрибе?iздi б?лiсi?iз.

• Жас?спiрiмге т?н ?зiнi? сырт келбетiне сыни т?р?ыдан ?арай берудi же?удi бала?а ?йретi?iз. Тек шектен тыс асыра ма?таудан аула? болы?ыз. Сырт келбетiндегi мы?ты жа?тары мен жеке ?асиеттерiн ?ана к?рi?iз де, оны? да назарын со?ан аудары?ыз. Стиль мен шаш ?лгiсiн та?дау?а ж?рдемдесi?iз, егер ?зi ?аласа, ?ажеттi спорт секциясына жазы?ыз.

• Ережелер белгiле?iз. Ереже кез келген жаста ?ажет: ол жас?спiрiмге де, ата-ана?а да т?ра?тылы? пен ?ауiпсiздiк сезiмiн бередi. Б?л – к?н т?ртiбi, ?йге ?айтатын уа?ыты, бiр жа??а барып-келудi ?ада?алау ?дiсi, гаджетке б?лiнетiн уа?ыт, ?й шаруасында?ы мiндеттер болуы м?мкiн.

• Баланы? ?тпелi жасы ата-ана ?шiн мiндеттi т?рде ?иынды?тар болады дегендi бiлдiрмейдi. Екi жа? ?шiн де елеусiз ?тiп кететiн кезi де аз емес. Б?л тарауда бiз мiнез-??л?ы ?иын жас?спiрiмдердi? ата-аналарына к?мек к?рсету тетiктерiн ?арастыр?ан жо?пыз, тек есею кезiндегi ?иынды?ты же?уге септiгiн тигiзетiн ?арым-?атынас ережелерiн ?ана айтты?.

Екiншi б?лiм. Н?р-С?лтан

Досты? белестерi

«Б?л жоба туралы естiгенде, тым болмаса балалар ?йiндегi бiр баланы? ?мiрiне ?лес ?осуды ойладым».

Т?лiмгер – Г?лназ, 39 жаста

?ам?орлы?та?ы бала – София, 16 жаста

Жобаны? т?лектерi

3,5 жылдан берi жобада

Г?лназ

?ара?андыда?ы балалар ?йiне ал?аш бар?ан кезiмде студент едiм. Ол жер ма?ан аса ?намсыз ?сер ?алдырды. Сол кезде, ?лi есiмде, санамда осындай балалар?а к?мектесер едiм деген ой ?ыла? бердi.

«Т?лiмгерлер» менi? ?мiрiмде кездейсо? пайда болды. Б?л жоба туралы естiгенде, балалар ?йiндегi бiр баланы? болса да ?мiрiне ?лесiмдi ?ос?ым келдi де, сауалнама толтырып, ?ыз баланы? т?лiмгерi бол?ым келетiнiн к?рсеттiм. Тестiлеу н?тижелерi бойынша ?л баламен араласатынымды бiлген со?, сонда да ба?ымды сынап к?рейiн деп, баламен таныспай т?рып, шешiмдi ?згертулерiн ?тiндiм. ?лдан г?рi ?ыз бала?а берерiм к?бiрек сия?ты к?рiндi, себебi бiзде ??гiмеге орта? та?ырып к?п ж?не бiр-бiрiмiзге жа?ындаумыз. ?йымдастырушылар ?тiнiшiме ??ла? асты, сол ?шiн олар?а шексiз ризамын, ?йткенi баланы онымен таныс?аннан кейiн «ауыстыру» ?атыгездiк болар едi.

1-кезе?

Рас, ересек адам мен бала арасында ?арым-?атынас орнай баста?анда бiрнеше кезе?нен ?ту керек. ?рине, е? ?уелгiсi – танысу.

Баланы? ?з ?мiрiндегi жа?а адам?а бейiмделуi ?ркiмде ?рт?рлi. Мысалы, бiздi? лектегi Арина, оны? мiнезi барынша ашы?, ?зiнi? т?лiмгерiмен бiрден ш?йiркелесiп кеттi. Ал менi? Соням, ол ондай емес. Ал?аш?ы кездерi бiз к?п ?ндемейтiнбiз. Кейде б?л ?нсiздiк ?те ?иын?а со?атын. Не айту керектiгiн бiлмедiм ж?не ?зiм де тiлдесуге о?ай ?адам жасай салмайтынмын. ?нсiздiктi сейiлту ?шiн бiз кино?а баратынбыз, бас?а т?лiмгер ?ыздармен ж?не оларды? ?ам?орлы?ында?ылармен жиналатынбыз. Ойнайтынбыз. Барлы?ына бiрдей о?ай бол?ан жо?. Бiра? ойында бала ж?мсарады да, оны о?ай ??а аласы?. Бiртiндеп жа?сы араласа бастады?, ?нсiздiгiмiз сиредi.

Бiрде бiзде жайсыз жа?дай болды. Сонямен кездесуге келуiм керек едi, бiра? келе алмадым. ?о?ырау шалып ала алмадым, ?зi де ма?ан ?айыра хабарласпады. ?ыс?асы, ескерте алмадым. Ерте?iнде бардым, ал ол ма?ан к?рт ?згерген, менiмен с?йлеспейдi. Б?л жай с?т емес, алайда бетб?рысты кезе? едi.