Cengiz Han'ı Aramak

52

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 77-86; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 17-20; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 29-33.

53

Anda, yeminli kardeş, kan kardeşi, arkadaş manalarına gelmektedir. Bk. Volker Rybatzki, a.g.e., s. 126-127; Ferdinand Lessing, a.g.e., s. 68.

54

Kereyit boyu önceleri Altay Dağları ve İrtiş Nehri arasında yaşarken sonra Orhun Nehri civarına göçmüştür. Reşîduddîn Fazlullah’a göre, onlar eskiden Türklere bağlı bir boy olup, dilleri Moğollardan farklı ama benzerdir. Moğollar ihtişamlı bir devlet kurunca onlar da bu devlete bağlanmışlardır. Bu nedenle Moğol olarak anılmışlardır. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 111-112; Ch’i T’ang, a.g.t., s. 157; Timothy Michael May. a.g.e., s. 215-216.

55

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 123-129; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 29-30; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 40-41.

56

Michal Biran, a.g.e., s. 55.

57

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 131-143; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 31-33; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 42-43; Lubsandanzan, a.g.e., s. 63-64.

58

Cadaran, Cengiz Han’ın mensubu olduğu Borçigin soyunun atası Bodonçar’ın ilk aldığı eşten dünyaya gelmiş ama Bodonçar’ın oğlu olmayan Caciraday’ın soyundan gelenlere verilen boy adıdır. Bk. Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 39-41. Reşîduddîn bu boyun Kabul Han’ın kardeşi Bayan’ın soyundan geldiğini rivayet etmektedir. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 201-202; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk, vr. 100b.

59

Reşîduddîn bu ismin Ce Kembu şeklinde olup Çinliler tarafından verildiğini söylemektedir. Manasının ise “Vilayet Büyüğü” olduğunu belirtmektedir. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 117.

60

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 145-180; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 34-44; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 49-59.

61

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 71-72, 94. Çuci hakkında daha ayrıntılı bilgi için bk. Peter Golden. “Tuşi: The Turkic Name of Joçi”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. C. 55, S. 1/3, 2002; Ekrem Kalan. “Tarihi Kaynaklara Göre Cuci Adının Kökeni ve Cengiz Kağan’a Oğul Olma Sorunsalı”. Tarih İncelemeleri Dergisi. C. 27, S. 1, 2012.

62

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 186-217; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 45-52; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 60-68; Lubsandanzan, a.g.e., s. 73-78.

63

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 115, 137, 299.

64

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 697-720; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 168-173; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 207-211; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 285-286.

65

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 300-301.

66

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 301-302. Kızları hakkında daha ayrıntılı bilgi için bk. Çetin Kaya. “Cengiz Han’ın Kızları ve Yapmış Oldukları Evlilikler”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. C.11, S. 22, 2021; Ömer Subaşı. Moğollarda Kadın, Evlilik ve Dış Siyaset. İstanbul; Selenge Yayınları, 2021; Jack Weatherford. Cengiz Han’ın Kızları. Çev. Mehmet Bilgen, İstanbul: T&K Yayınları, 2016; George Qingzhi Zhao. Marriage as Political Strategy and Cultural Expression Mongolian Royal Marriages from World Empire to Yuan Dynasty. New York: Peter Lang, 2008.

67

Bu takvimlendirme şekli Türkler, Moğollar ve Çin halkları tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Takvim on iki hayvandan oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla Sıçan, Sığır, Kaplan, Tavşan, Ejderha, Yılan, At, Koyun, Maymun, Tavuk, Köpek ve Domuz şeklinde olup her biri bir yıla tekabül ederek on iki yılda bir başa dönmektedir. Ayrıntılı bilgi için bk. Osman Turan. Oniki Hayvanlı Türk Takvimi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016; Edouard Chavannes. On İki Hayvanlı Türk Takvimi. Çev. Mustafa Daş, İstanbul: Selenge Yayınları, 2020.

68

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 234-238, 316-325; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 56,57, 76-78; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 74, 106-108; Lubsandanzan, a.g.e., s. 109.

69

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 303.

70

Bu kadının ismi Reşîduddîn Fazlullah tarafından Yesülün olarak kaydedilmiştir. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 303.

71

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 325-330; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 78-79; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 108-109; Lubsandanzan, a.g.e., s. 109-110; Şirin Beyânî. Moğol Dönemi İran’ında Kadın. Çev. Mustafa Uyar, Ankara: TTK, 2018, s. 29-30.

72

Aydın Taneri. “Hârizmşahlar mad.”. DİA. C. 16, İstanbul: TDV Yayınları, 1997, s. 228-231; İbrahim Kafesoğlu. Harezmşahlar Devleti Tarihi. Ankara: TTK, 2000.

73

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 754-756; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 181; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 220; Alâeddin Ata-Melik Cûveyni. Târîh-i Cihân Gûşâ. Neşr. Muhammed Kazvînî, Tahran: İntişarat-ı Hermes, 2016, s. 166-171; Alaaddin Ata Melik Cüveynî. Tarih-i Cihan Güşa. Çev. Mürsel Öztürk, Ankara: TTK, 2013, s. 116-121; İbnü’l Esir. İslam Tarihi (El-Kâmil Fit-Tarih). C.XII, Çev. Ahmet Ağırakça – Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları, 1987, s. 320; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 487-490; Abraham Constantin Mouradgea D’ohsson. Moğol Tarihi. Haz. Ekrem Kalan, İstanbul: I.Q Kültür Sanat Yayınları, 2014, s. 94-95.

74

Bu ifade hakkında daha ayrıntılı bilgi için bk. Igor de Rachewiltz. “The Genesis of the Name “Yeke Monggol Ulus”. East Asian History. S. 31, 2006.

75

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 754-773; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 181-188; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 220-227; Çetin Kaya. “Büyük Moğol Ulusu’nda İlk Veliaht Tayini Hususuna Dair Bir İnceleme”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi. S. 14, 2021.

76

Tangutlar, VII. yüzyıldan itibaren Ordos bölgesine yerleşmeye başlamış ve aslen Tibetli olan bir halktır. 1038 yılından itibaren Sung İmparatorluğu bünyesinden ayrılarak kendi hükümdarlarını ilan etmiş ve bağımsız olmuşlardır. Bk. Wolfram Eberhard, a.g.e., s. 244-245; Christopher Atwood, a.g.e., s. 590; Timothy Michael May, a.g.e., s. 247-248; Kubilay Atik. “Ortaçağ Bozkır Devletlerinde Hayvancılık Üzerine Yasalar: Tangut Devleti Örneği”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 13, S. 2, 2020, s. 184.

77

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 805-822; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 196-200; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 235-238; Abraham Constantin Mouradgea D’ohsson, a.g.e., s. 150-152.

78

Beki ifadesi prenses, kraliçe manalarına gelmektedir. Bk. Volker Rybatzki, a.g.e., s. 233-234; Coşkun Erdoğan. “Moğollarda Kullanılan Beki/Begi Unvanı Üzerine Notlar”. Mavi Atlas. C. 7, S. 1, 2019.

79

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 347-349, 450-452; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 84, 109; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 114, 141; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 396-397; Çetin Kaya, “Cengiz Han’ın Kızları ve Yapmış Oldukları Evlilikler”, s. 190-191.

80

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 445-446; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 186; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 139; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 303, 381.

81

Uruguud boyu Kabul Han’ın kardeşi Çagsu’nun soyundan gelen boylardan biridir. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 193; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk, vr. 100b.

82

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 577-586; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 139-141; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 179-181; Lubsandanzan, a.g.e., s. 120-122.

83

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk, vr. 106a; Anonim. Muizzû’l Ensâb. Bibliotheque Nationale France, Department des Manuscrits, Persian 67, vr. 13b; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 196-197; Abraham Constantin Mouradgea D’ohsson, a.g.e., s. 165-166.

84

Naymanlar, Altay Dağlarının doğu ve batısında yerleşmiş bir Türk boyudur. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 124-125; Ch’i T’ang, a.g.t., s. 293; Timothy Michael May, a.g.e., s. 227.

85

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 460-461, 503-506; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 111-112, 122-123; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 143, 154-155.

86

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk, vr. 106a; Anonim, Muizzû’l Ensâb, vr. 13b; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 304.

87

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 507-514; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 123-124; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 156-157.

88

Sagan Setsen, a.g.e., s. 65.

89

Lubsandanzan, a.g.e., s. 174-178; Sagan Setsen, a.g.e., s. 65-67; Ganjidmaa Chimeddorj. “17. Yüzyıl Moğol Müverrihi Sagan Seçen’in “Had-un Ündüsün-ü Erdeni-yin Tobçı” (Hanların Menşei Hakkında Hazinelerin Tarihi)”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Bilim Dalı. İstanbul: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017, s. 28-31.

90

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 302.

91

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk, vr. 106a; Anonim, Muizzû’l Ensâb, vr. 13b.

92

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 141-142; Çetin Kaya. “Çağatay Hanlığı ile Büyük Moğol Kağanlığı Arasındaki Siyasi İlişkiler (1227-1318)”. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Antalya: Basılmamış Doktora Tezi, 2021, s. 68-69.

93

Alâeddin Ata-Melik Cûveyni, a.g.e., Neşr. Muhammed Kazvînî, s. 297-298; Alaaddin Ata Melik Cüveynî, a.g.e., Çev. Mürsel Öztürk, s. 228; Ömer Subaşı, a.g.e., s. 242-243.

94

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 449-450; Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 730-736; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 176-177; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 216-217.

95

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk, vr. 106a; Anonim, Muizzû’l Ensâb, vr. 13b; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 303; Ömer Subaşı, a.g.e., s. 244-246; Sümeyye Melek Öncel. “Moğollarda Kadın”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı. Konya: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019, s. 53.

96

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 736-738; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 177; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 217; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 304; Lubsandanzan, a.g.e., s. 196.

97

Ömer Subaşı, a.g.e., s. 243.

98

Lubsandanzan, a.g.e., s. 210-212; Sagan Setsen, a.g.e., s. 74-75, 84-85; Ganjidmaa Chimeddorj, a.g.t., s. 38, 45-47.

99

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk, vr. 106a; Anonim, Muizzû’l Ensâb, vr. 13b.

100

Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Câmiu’t Tevârîh, s. 304.

101

Bk. Çetin Kaya, “Cengiz Han’ın Kızları ve Yapmış Oldukları Evlilikler”, s. 195-197.

102

Doç. Dr., Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, Nizami Edebiyat Enstitüsü, Bakü/Azerbaycan.

103

Con Men. Çingiz xan. Bakı: Qanun nəşriyyatı, 2017. (Sayfa numaraları bu baskıya aittir.

104

Tofiq Hacıyev. Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi (I cild). Bakı, Elm, 2012, s.153-154

105

Tehran Əlişanoğlu. Tarixlə belletrizmin arasında /Müstəqillik körpüsündən keçənlər. Bakı, Elmə və təhsil, 2015, s.70

106

Fərman Kərimzadə. Təbriz namusu. Bakı, Kitab klubu, s.171

107

Fərman Kərimzadə. Təbriz namusu. Bakı, Kitab klubu, 2017, s. 39-40

108

A.g.e., s. 201

109

A.g.e., s. 137

110

Fərman Kərimzadə. Təbriz namusu. Bakı: Kitab klubu, 2017, s. 249

111

Lamiyə Nəsirova. “Təbriz namusu”ndakı Çingiz xan: fateh-hökmdara yazıçı baxışı. https://525.az/news/141899-tebriz-namusundaki-cingiz-xan-fateh-hokmdara-yazici-baxisi

112

Yunus Oğuz. Çingiz xan. Bakı, 2020, s. 9

113

Yunus Oğuz. Çingiz xan. Bakı, 2020, s. 123

114

A.g.e., s. 266

115

Elnarə Qaragözova. Tarixin burulğanında bir fateh – Yunus Oğuz’un “Çingiz xan”ı. https://525.az/news/151574-tarixin-burulganinda-bir-fateh-yunus-oguzun-cingiz-xani

116

Yunus Oğuz. Çingiz xan. Bakı, 2020, s. 393

117

Kastamonu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi. ORCID: 0000-0002-9833-2593; e-mail: tdalar@kastamonu.edu.tr

118

Ekrem Kalan, “Moğollarda Yazılı Geleneğin Kökenleri ve Cengiz Taşı”, Türkbilig, S. 35, 2018, s. 3.

119

Mehmet Kaan Çalen, “İkinci Meşrutiyet Döneminde İki Farklı Cengiz Han Tasavvuru”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 13, S. 4, 2016, s. 229.

120

Mehmet Kaan Çalen, “İkinci Meşrutiyet Döneminde İki Farklı Cengiz Han Tasavvuru,” s. 248. (A.g.m., s. 248)

121

Homeric, Moğol Kurdu. (Çev. Ali Cevat Akkoyunlu), İstanbul: Doğan Kitap, 1999, s. 13. (Çalışma boyunca verilen sayfa numaraları bu baskıya aittir.)

122

Mustafa Kalkan, “Bozkır Kültüründe At ve Prjevalskiy Atının Bu Kültüre Kazandırdığı Dinamizm”, Erdem, 1997, C.9, S. 27, s. 1130

123

Zahide Ay, “Orta Asya’da Cengizli Hanedanların Devletleşme Sürecinde Eski İnanç Unsurlarının Rolü”, USAD, 10, Bahar 2019, s. 272-275.

124

Bilen Yılmaz, “Moğolların İnanç Sistemindeki Dişil Özellikler ve Kadına Dair Bazı Tespitler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Ocak-Şubat 2021, C. 127, S. 250, s. 69.

125

Abdullah Temizkan ve Erhan Aktaş, “Türk Devlet Geleneğinde İktidarın Meşrulaştırılmasında Rüyanın Kullanımı”, Karadeniz Araştırmaları, Bahar 2012, S. 33, s. 16.

126

H. Ahmet Özdemir, “Klandan İmparatorluğa Cengiz Han’ın Soyu, Yetiştiği Ortam Çocukluğu Kişiliği ve Yasası”, Marife, Bahar 2011, s. 35.

127

Engin Kırlı, “Cengiz Han’ın Hayatı ve Askeri Seferleri”, ESOGÜTD, C.2, S.1, s. 85.

128

Nadir Devlet, Asya Fatihi Cengiz Han, İstanbul: Başlık Yayınları, 2010, s. 53.

129

Mehmet Kaan Çalen, A.g.m., s. 236.

130

Nadir Devlet, Asya Fatihi Cengiz Han, s. 162.

131

Nadir Devlet, Asya Fatihi Cengiz Han, s. 94.

132

Murat Tural, “Moğol Toplum Hayatında Ölümünden Sonra Cengiz Han”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13/2, 2018, s. 200.

133

H. Ahmet Özdemir, “Klandan İmparatorluğa Cengiz Han’ın Soyu, Yetiştiği Ortam Çocukluğu Kişiliği ve Yasası”, Marife, Bahar 2011, s. 43.

134

Engin Kırlı, “Cengiz Han’ın Hayatı ve Askeri Seferleri”, s. 89.

135

Engin Kırlı, “Cengiz Han’ın Hayatı ve Askeri Seferleri”, s. 98-99

136

Nadir Devlet, Asya Fatihi Cengiz Han, s. 105.

137

Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.

138

Mehmet Kemal Erdoğan. Cengiz Han. İstanbul: Kariyer Yayıncılık, 2016. (Sayfa numaraları 2018’deki 2. Baskıya aittir.)