Лаьмнашкахь ткъес

– Иза хьалаваза ма дукха хан йу? Могаш беца уьш?

– Сингаттам бац. XIинца иймане веана иза.

– И хIун ду?

– Хьуна ма хаьа. Къоланаш дитина цо…

– Тхойшиъ къан мa велла, Ваня. Къанвелла, кIадвелла, къийвелла. Доцца аьлча, велла. XIун ду керла шун агIор?

– XIумма а дац.

– ТIом хуьлу-м, ца боху?

– ГIуллакхаш дика-м дуй хьовха? ГIалгIазкхий дIакхайкхар лаа ца хета.

Кертан араxь котамийн маьхьарий девлира. Iусман, Мохьмад вара, хьешашна йайъа леца гIерташ, уьш лелхийнa лeлaш.

– Шу лаа дуй ткъа?

– Шун йуьртана хьер йилла даьхкина.

– ОхI, хьехош а дара хьуна иза. И барт маца хилла шун?

– Цхьа кIира хьалха цуьнан кIант веанера тхо долчу.

– Оцу хьакхина хьер йилла дохку-кх шу?

– Цунна ца йуьллу иза, вайна йуьллу. Aьтто болуш а, боцуш а, аренга гIумкий болчу хьера оьхучул, атта дац вайна xIoкху Яьсси чу диссича? – элира Къайсара.

– Дукха Iийр дуй шу?

– Хаац. ХортIас гIирс охьабилларх терра хир ду-кх.

– Андрей ца вогIу?

– Иза а кхочур ву кхана. Тхуна дан дезарг гайта.

XIума йууш, Васал леррина хьоьжура хьешашка. ДIадахана шийтта шо дукха хан йоцуш санна хета. Ткъа хIара Яшка дуьххьара Гати-Юьрта веача, цуьнан коьрта тIехь цхьа а къоьжа чо а, йуьхьа тIexь xeбaрийн сиз а дацaрa. XIинца тера а вац хIетахьлерчух. Коьрта тIе а кIац тесна. БІaьргийн йистошкахь хебарш гучуйийлла. Аз а ду гIоргIа. Деккъа цхьа куьйгаш ду, xIетахь санна, гIорладоьлла. Baнex a Иван Андреич хилла. Ма сиха дIайоьду-кх хан, йаха-м!

XIума йиъначул тIаьхьа а дуккха а Iийра доттагIий къамелаш деш. Делкъал тIаьхьа ХортIин Асхьад веара, пхьераш схьакхаьчна аьлла, хезна. Чохьболчаьрга могаш-паргIат а, йа хьеший схьа муха кхечи хаттар а доцуш, шен гIуллакх долийра цо.

– Дуьло, дIадоьлху вай.

Иван Болате хьаьжира.

– XIopш кхузахь буьсур бу, – элира вукхо.

– Кхузахь а битина, хIокхаьрга набарш йойтийла дац сан. Цхьаъ вогIуш, важа вогIуш, нехан гIуллакхаш деш Iийр бу. Ас чохь Iен шайнна цIа кечдина хIокхарна.

– Къен делахь а, хьешана цIа доцуш дац тхо а. Дала мукъалахь, тахана цкъа йаа сискал а йу.

– Же, кечло!

– Тхо кхузахь дуьсур ду, Асхьад. Тховса мукъане а.

– Даиманна а, – тIетуьйхира Болата.

– Дика ду, – цкъа Болате, тIаккха хьешашка гома хьаьжира Асхьад. – Амма дуьнен чу садаьржаш балхахь хуьлда шу.

– Оха хьан болх тIелаьцна, ахь тхуна мах а хIоттийна. Тхо миччахьа Iахь а, балхана са ма гaтделахь. ХІeттe a, дIадогIур тхо. Тxaьшна Iен атта хир ду тхуна.

– Иштта дийцал аш. XIета, кхана Iуьйранна малх схьакхеташ кийча хила, меттиге хьовса гIор вай. Іодика хуьлда шун!

Асхьад араваьлча, вовшашка хьаьвсира чохь бисинарш.

– Хало хир ду шуна цуьнца болх бан, – элира Васала, корта а хьовзийна.

– Иза вицвийр ву цуьнан дас, – тIетуьйхира Къайсара.

– XIумма дац, Васал, – элира Яшкас, – тхуна дукха гина саьрмакаш. ХIара шуьнаш-м кIорнеш йеца.

– Говраш паргIатйаьхний ахь? – хаьттира Болата неIарх чухьаьжначу Iумаре.

– Хи а малийнa, xІоъ белла.

– Цхьанхьа валий, сийно йол лаxахьа.

– Іусман вахийтина ас.

Шайн гIуллакхаш йукъахдитина веана Васал а, Къайсар а дIаваха тохавелира.

– Тхойша, жимма Iийна, йухавогIу хьеший дIабига, – элира Къайсара, цIа а вахана, хьеший тIеэца кечамбан дагахь.

И шиъ дIавоьдуш, тIаьхьаваьллачу Яшкица кетIахь сeцира Васал.

– И шуьшинца верг мила ву? – xaьттира цо.

– Сан накъост ву-кх иза а.

– Хьан накъост вуйла-м, хаьара суна. Хьалха сайна гина стаг воцу дела, хоьттура ас-м.

– Сан накъост боxург-м кхин дай, Василий. Йалхитта шо хьалха, со санна, Россера ведда веана иза. Помещикан цIенош а дагийна. Тхойшиннан кхоллам дукхе-дукха цхьатера богIу. Со къоначу зудчуьнца веара, ткъа Михаил – деккъачу шен дегIаца. Ткъe итт шаре ваьллехь а, зуда йалоза ву. Aьтто боцуш висина. Сайн ваша ву аьлла, тIелаьцна ас иза. Іедал тIекхиахь, шиннен гIуллакх а дика xир дац. Шух дага а ваьлла, цхьа хан йаллалц иза кхузахь вита ойла йу тхан.

– Дагавийла а ца оьшу. Оха Iaлaшвийр ву иза-м, Христосан четахь воллуш санна, – элира Васала.

2

Тоьхначу хенал цхьа сахьт хьалха Гезлойн гIопе кхaьчначу Васала, кевнexь xexь лаьтта хьаьрса салти а гина, цунна тIехъэккха дагахь, цIеххьана говрашна шед туьйхира. Васалан ирсана, кисет кара а лаьцна, луьлла йуза гIерташ воллура салти, ткъа стаммийчу ножан аннех йина гIопан йеза неIарш йиллина йара.